Ngày 24-2 (nhằm Rằm tháng Giêng âm lịch - Tết Nguyên tiêu), nhiều người dân ở khắp nơi đến đình Phú Tự thích thú ngắm “cụ bạch mai” 300 năm tuổi trổ hoa trắng ngần, thơm ngát trước sân đình.
Không giống như những loài mai khác chỉ trổ hoa khoe sắc vào dịp Tết Nguyên đán, mỗi năm "cụ bạch mai" ở đình Phú Tự chỉ trổ hoa rộ vào dịp Tết Nguyên tiêu (rằm tháng giêng âm lịch).
Trong những ngày hoa nở, tán cây bao phủ một màu trắng tinh, mang vẻ đẹp thuần khiết của thiên nhiên mây trời. Đêm về gió thoảng đưa hương hoa ngào ngạt, lan tỏa cả vùng.
Theo lời các cụ cao niên quanh đình kể lại, cho đến nay không ai biết cây bạch mai cổ thụ được trồng từ lúc nào, người dân chỉ biết cây bạch mai này đã hiện diện ở đây từ độ hơn 300 năm tuổi.
Ông Nguyễn Văn Đến (72 tuổi, người dân ở gần đình Phú Tự) kể: “Từ xa xưa, thuở ông bà tôi đến vùng đất này khai hoang, sinh sống thì đã thấy có cây bạch mai hiện diện ở đây rồi. Không ai biết chính xác cây bạch mai có từ khi nào nhưng cây mai này đã hơn 300 năm tuổi”.
Tương truyền rằng, trước đây lão bạch mai cũng trổ hoa dịp Tết Nguyên đán nhưng những loài mai khác. Tuy nhiên do có mùi thơm đặc trưng nên nhiều người đến bẻ cành, xin lộc nên cây mai ngày càng còi cọc đi.
Lo lắng cây bạch mai bị tổn hại, các cụ cao niên trong làng đã lập hương án xin “thần mai” trổ hoa muộn hơn để người dân không còn bẻ cành nữa về chưng Tết nữa.
Và từ đó mỗi năm cứ sau Tết Nguyên đán, đến Tết Nguyên tiêu, khi những loài mai khác đã khoe hương Tết xong đã tàn, thì đến Tết Nguyên tiêu bạch mai mới bắt đầu bung nở bốn cánh trắng, nhị vàng. Đặc biệt hoa chỉ nở về đêm, hoa nở chừng hai tuần thì mãn.
Trải qua bao biến cố của lịch sử và thời gian, hiện thân cây chính bạch mai cổ thụ đã không còn nhưng từ gốc cây cũ đã mọc ra nhiều thân lớn, nhỏ xanh tốt. Các nhánh mai vươn cao 14 mét, tỏa tán rộng hàng chục mét vuông phủ bóng mát cả sân đình.
Năm 2014, cây bạch mai được Hội bảo vệ thiên nhiên Việt Nam công nhận là “cây di sản quốc gia”.
Ông Đoàn Văn Mười, Trưởng ban quản lý đình Phú Tự, cho biết từ bao đời nay người dân ở ấp Phú Tự, xã Phú Hưng luôn xem cây bạch mai là phước địa nên trân trọng giữ gìn. Cây bạch mai chỉ trổ hoa chứ không cho trái nên không thể nhân giống. Thấy mai quý, nhiều người tỏ muốn xin chiết, ghép cây đem về nhân giống nhưng cây vẫn không sống.
Cũng theo ông Mười, do là loài hoa quý nên cứ mỗi năm sau Tết, đến độ hoa nở rộ, Ban quản lý đình đem vải bạt đến lót quanh gốc cây để lấy hoa mai rụng về phơi khô, phân chia thành nhiều gói nhỏ đợi tới lễ Kỳ Yên (nhằm ngày 16-3 âm lịch) sẽ phân phát “lộc” cho những người đến cúng đình.
Đình Phú Tự cũng là một trong những ngôi đình cổ xưa ở Bến Tre có khuôn viên rộng gần 10.000m2. Trải qua hàng trăm năm, đình đã xuống cấp và đã được nhiều lần trùng tu.
Tại đình Phú Tự ngày nay vẫn còn lưu dấu 4 câu thơ xưa nhắc về cổ thụ bạch mai: “Khí thiêng nung đúc bạch mai thần. Phú Tự đình xưa bóng rợp sân. Xuân trổ ngàn hoa đơm trắng phếu. Đông đâm muôn lộc phủ trong ngần…”.
