Nguyên tắc vàng để phòng ngừa và xử trí đột quỵ

11/12/2020 06:39

Chiều 10-12, các bác sĩ Bệnh viện (BV) Thống Nhất (TP.HCM) cho biết vừa can thiệp thành công, cứu sống một hành khách là người đàn ông (52 tuổi) bị đột quỵ khi đang ngồi chờ bay tại sân bay Tân Sơn Nhất.

Đột quỵ khi chờ lên máy bay

Trước đó, vào trưa 8-12, khi đang ngồi chờ tại sân bay thì bệnh nhân đột ngột rối loạn tri giác, người nhà gọi hỏi bệnh nhân không trả lời, không biết gì nên được đội ngũ bác sĩ ở sân bay Tân Sơn Nhất sơ cứu và đưa đến BV Thống Nhất.

Bệnh nhân nhập viện lúc 12 giờ 42 phút, sau 2 giờ bị đột quỵ với tình trạng nói đớ, yếu nửa bên, thực hiện y lệnh không chuẩn xác. Ngay sau khi tiếp nhận bệnh nhân, các bác sĩ đã kích hoạt và khởi động quy trình cấp cứu đột quỵ não cấp giờ vàng.

Các bác sĩ đánh giá theo thang điểm đột quỵ, tình trạng bệnh nhân khá nặng và tiếp tục diễn biến xấu khi không tiếp xúc được, liệt hoàn toàn nửa người bên phải. Kết quả chẩn đoán hình ảnh cho thấy bệnh nhân bị tắc mạch máu não, tắc động mạch lớn trong nội sọ nên quyết định sử dụng phối hợp thuốc tiêu sợi huyết đường tĩnh mạch và can thiệp nội mạch.

Từ lúc bệnh nhân vào cấp cứu cho đến khi điều trị thuốc tiêu huyết khối, các bác sĩ chỉ mất 33 phút, đạt tiêu chuẩn của một đơn vị đột quỵ trên thế giới. Tiếp theo, bệnh nhân được can thiệp nội mạch lấy huyết khối bằng dụng cụ. Tổng thời gian can thiệp tái thông mạch máu cho bệnh nhân mất 60 phút. Sau khi tái thông thành công, hiện tại bệnh nhân tỉnh, hỏi biết, tri giác gần như về bình thường, tay phục hồi 4/5, chân phục hồi 5/5, có thể cầm nắm đồ vật nhẹ, còn nói khó.

Khai thác bệnh sử, các bác sĩ được biết bệnh nhân có tiền sử và đang điều trị bệnh cao huyết áp. Đây là một trong những yếu tố nguy cơ gây đột quỵ. Trong thời gian tới, bệnh nhân cần tập vật lý trị liệu phục hồi chức năng và khảo sát thêm các yếu tố là nguy cơ gây đột quỵ khác như rối loạn lipid máu, bệnh lý tim mạch, đái tháo đường, hút thuốc lá... để điều trị kiểm soát và phòng ngừa tái đột quỵ.

Lập tức đưa người bệnh đến bệnh viện gần nhất

Phương pháp chính trong điều trị đột quỵ là tái thông mạch máu não bị tắc nghẽn nhằm cứu lấy vùng nhu mô não đang bị tổn thương bằng các liệu pháp thuốc tiêu sợi huyết hoặc lấy huyết khối bằng dụng cụ cơ học. Tuy nhiên, các liệu pháp điều trị này chỉ hiệu quả khi người bệnh đến sớm trong vòng 4,5-6 giờ của “cửa sổ thời gian vàng”, do đó người bệnh nên được đưa đến BV gần nhất có khả năng thực hiện những kỹ thuật điều trị này.

92% bệnh nhân không được chữa trị trong giờ vàng

BS CK2 Nguyễn Thị Phương Nga, Trưởng Khoa nội thần kinh BV Thống Nhất, cho biết theo thống kê, trong quý IV-2019 và hai quý đầu năm 2020, trung bình mỗi quý BV Thống Nhất tiếp nhận khoảng 200 ca bị đột quỵ, trong đó khoảng 73% bị nhồi máu não, còn lại là xuất huyết não. Những trường hợp nhồi máu não nếu nhập viện trong giờ vàng (sáu tiếng trở lại) sẽ được điều trị tái thông, tỉ lệ tái thông tại BV khoảng 8%, đạt được tiêu chuẩn vàng của Hội Đột quỵ Thế giới. Theo BS Nga, số bệnh nhân còn lại do không đến được trong giờ vàng đã không thể can thiệp nên đối mặt di chứng tàn tật cao, thậm chí tử vong.

Tùy theo từng trường hợp, các bác sĩ sẽ cho điều trị tiêu sợi huyết tĩnh mạch, can thiệp lấy huyết khối hoặc điều trị phối hợp cả hai. Sau khi được tái thông mạch máu, bệnh nhân tiếp tục được điều trị để đánh giá các cơ chế bệnh sinh, yếu tố nguy cơ để dự phòng chống tái đột quỵ và phục hồi chức năng sau đột quỵ.

Theo BS Nga, các bệnh nhân có nguy cơ đột quỵ phải kể đến gồm người cao tuổi, có bệnh lý cao huyết áp, tiểu đường, hút thuốc lá, rối loạn lipid máu, có bệnh lý tim mạch như van tim, rung nhĩ hoặc bệnh tim bẩm sinh khác, từng có tiền sử đột quỵ.

Bệnh nhân bị đột quỵ khi ngồi chờ lên máy bay mới đây được cứu chữa kịp thời. Ảnh: BVCC

BS Nga lưu ý người dân thuộc đối tượng có nguy cơ đột quỵ cần thăm khám sức khỏe định kỳ, kiểm soát các yếu tố nguy cơ, chẳng hạn điều trị và kiểm soát tình trạng cao huyết áp, đường huyết, lipid máu.

“Đột quỵ cũng giống các bệnh mạn tính khác, điều trị là suốt đời. Tuy nhiên, có không ít người thấy sức khỏe ổn rồi nên không tuân thủ điều trị, không uống thuốc nữa. Một người bệnh mắc bệnh cao huyết áp cũng có thể có các bệnh lý khác kèm theo như bệnh lý tim mạch, rung nhĩ... nên cần được tầm soát sức khỏe định kỳ” - BS Nga chỉ ra tâm lý chủ quan của người dân dễ làm nguy cơ đột quỵ tăng cao.

Tương tự, gần đây trên mạng đang lan truyền thử thách đứng một chân (one leg challenge, đứng một chân không quá 20 giây có nguy cơ đột quỵ) để đánh giá nguy cơ đột quỵ. Theo BS Nga, thông tin này chưa được các tổ chức đột quỵ quốc tế đề cập đến. Người dân cần thận trọng, tránh quá tin vào thử thách này mà bỏ qua các đánh giá nguy cơ đột quỵ đã được kiểm chứng từ lâu bởi các tổ chức nghiên cứu đột quỵ uy tín.

BS Nga khuyến cáo cần phát hiện các dấu hiệu bệnh nhân bị đột quỵ để đưa đến các cơ sở y tế có chức năng điều trị đột quỵ cấp kịp thời. Cụ thể, cách nhận biết người đột quỵ được hệ thống thành chữ F.A.S.T như sau: F (face): Phần mặt hoặc miệng đột nhiên bị méo; A (Arms): Tay chân một bên đột nhiên như không có cảm giác; S (Speech): Đột nhiên nói ngọng hoặc không phát âm không rõ; T (Time): Nhanh chóng ghi nhớ thời gian, lập tức đưa đến BV. Không nên mất thời gian thực hiện các biện pháp dân gian như cạo gió, cho bệnh nhân uống nước chanh vì sẽ làm lỡ thời gian vàng để cứu tế bào não của bệnh nhân.

Cũng theo BS Nga, đột quỵ mặc dù là bệnh khởi phát đột ngột, nhưng trước khi bị đột quỵ, người bệnh có thể có triệu chứng như cơn thiếu máu não thoáng qua. “Người bệnh cũng nói đớ, méo miệng, tê yếu tay chân, nửa người, chóng mặt, không đi lại được nhưng chỉ thoáng qua một vài giờ, tối đa một ngày sau đó biến mất. Nếu những dấu hiệu này xảy ra trên người bệnh có yếu tố nguy cơ đột quỵ thì cần nghĩ đến khả năng bị thiếu máu não thoáng qua và đến BV để điều trị dự phòng ngay” - BS Nga cảnh báo.

TP.HCM có 17 đơn vị điều trị đột quỵ cấp

Theo thống kê của Sở Y tế TP.HCM, đến thời điểm tháng 6-2020, toàn TP có 17 đơn vị có thể tiếp nhận và điều trị bệnh đột quỵ.

Để tận dụng tối đa thời gian vàng đảm bảo hiệu quả điều trị tốt nhất, khi có một trong các dấu hiệu của đột quỵ (F.A.S.T), nên gọi ngay trung tâm cấp cứu 115 hoặc nhanh chóng đưa ngay người bệnh đến BV có khả năng điều trị đột quỵ gần nhất.