Ngày 26-5, Báo Tiền Phong phối hợp Cục Quản lý Dược, Viện Kiểm nghiệm thuốc TP.HCM tổ chức Hội thảo với chủ đề “Thuốc giả - hệ lụy thật: Giải pháp nào ngăn chặn”.
Hệ lụy do thuốc giả gây ra rất nghiêm trọng
Tại hội thảo, ông Đỗ Xuân Tuyên, Thứ trưởng Bộ Y tế, cho biết hiện nay toàn ngành y tế và cả hệ thống chính trị đang quyết liệt triển khai đợt cao điểm đấu tranh chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả theo các chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ.
“Một trong những vấn đề nhức nhối hiện nay là nạn thuốc giả và những hệ lụy nghiêm trọng mà nó để lại cho xã hội, đặc biệt là đối với sức khỏe nhân dân và uy tín của ngành y tế” - Thứ trưởng Bộ Y tế nói.
Thứ trưởng Bộ Y tế nhấn mạnh thuốc là mặt hàng đặc biệt, liên quan trực tiếp đến tính mạng và sức khỏe con người. Bất kỳ hành vi sản xuất, buôn bán, lưu hành thuốc giả nào - dù chỉ là một viên thuốc - cũng là hành vi vi phạm nghiêm trọng pháp luật, vi phạm đạo đức xã hội và cần bị lên án, xử lý nghiêm minh.
Theo Thứ trưởng Bộ Y tế, hệ lụy do thuốc giả gây ra là rất nghiêm trọng, không chỉ đe dọa sức khỏe người bệnh mà còn làm mất niềm tin vào hệ thống y tế, làm suy yếu ngành công nghiệp dược, ảnh hưởng đến sự tồn vong của các doanh nghiệp chân chính. Đó là chưa kể đến hậu quả pháp lý, đạo đức và niềm tin xã hội.
“Quan điểm của Bộ Y tế về vấn đề này rất rõ ràng và nhất quán, phải đấu tranh quyết liệt, xử lý nghiêm khắc, không có vùng cấm, không có ngoại lệ. Đồng thời, phải xử lý cả hành vi bao che, tiếp tay, thiếu trách nhiệm trong quản lý, để thuốc giả tồn tại và len lỏi vào hệ thống phân phối thuốc” - Thứ trưởng Bộ Y tế nhấn mạnh.
TS.DS Nguyễn Quốc Bình, Phó Giám đốc Bệnh viện Chợ Rẫy, nhận định thuốc giả, kém chất lượng hoặc kháng sinh bị đề kháng chắc chắn không thể đảm bảo tính hiệu quả. Tính mạng người bệnh sốc nhiễm khuẩn gần như không được bảo đảm. Yếu tố quan trọng để điều trị thành công cho người bệnh là thuốc có hiệu lực, được sử dụng kịp thời và phát huy hiệu quả. Tức là thuốc phải được sử dụng trong giai đoạn ‘thời gian vàng’.
Từ những nghiên cứu, chuyên gia từ Bệnh viện Chợ Rẫy nhấn mạnh ba nguy hại lớn nhất khi dùng thuốc giả, thuốc kém chất lượng là: Bỏ phí mất ‘thời gian vàng’ để điều trị bệnh; Nguy cơ đưa thêm chất lạ, chất độc hại vào cơ thể, làm tăng tương tác thuốc, làm cho các cơ quan thải độc của cơ thể (gan, thận…) phải tăng "công suất"; tăng chi phí điều trị.
Cần hệ thống kiểm soát toàn bộ chuỗi cung ứng thuốc
PGS.TS Trần Việt Hùng, Viện trưởng Viện Kiểm nghiệm thuốc TP.HCM, nhận định trong bối cảnh thuốc giả, thuốc kém chất lượng ngày càng tinh vi và khó kiểm soát, việc xây dựng một hệ thống giám sát quốc gia về thuốc là yêu cầu cấp thiết.
Theo ông Hùng, Việt Nam hiện chưa có một chiến lược toàn diện về phòng, chống thuốc giả. Việc phát hiện và xử lý chủ yếu vẫn dựa vào lực lượng công an, quản lý thị trường, dưới sự điều phối của Ban Chỉ đạo 389 Quốc gia. Tuy nhiên, cách tiếp cận này chủ yếu mang tính chất hậu kiểm, tức xử lý sau khi vi phạm đã xảy ra, trong khi bối cảnh hiện nay đòi hỏi phải có một hệ thống giám sát chủ động, hiện đại và đồng bộ hơn.
Do đó, ông Hùng cho rằng cần một hệ thống ứng dụng công nghệ, có khả năng kết nối dữ liệu giữa các cơ quan quản lý và đơn vị liên quan để kiểm soát toàn bộ chuỗi cung ứng thuốc.
Hệ thống giám sát này sẽ mang lại ít nhất năm lợi ích rõ rệt. Thứ nhất, giúp theo dõi và truy xuất nguồn gốc thuốc, từ đó phát hiện sớm thuốc giả, thuốc không đạt chuẩn.
Thứ hai, đảm bảo minh bạch thông tin sản phẩm, giúp người dân dễ dàng tra cứu và xác minh chất lượng thuốc.
Thứ ba, tăng cường kết nối, chia sẻ dữ liệu giữa các bộ ngành như Y tế, Công Thương, Công an… để không bỏ sót vi phạm.
Thứ tư, góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng, giảm thiểu thiệt hại cho người tiêu dùng và doanh nghiệp chân chính. Cuối cùng là giúp ngành kiểm nghiệm thích ứng với yêu cầu mới, không còn bó hẹp trong phòng thí nghiệm.
“Ngành kiểm nghiệm ngày nay không thể hoạt động theo kiểu truyền thống. Chúng tôi cũng phải đổi mới tư duy, chủ động tiếp cận thị trường. Nhiều lúc, chúng tôi phải đóng giả người tiêu dùng để mua thuốc, lấy mẫu, kiểm nghiệm chất lượng,” ông Hùng nói.
TS Tạ Mạnh Hùng, Phó Cục trưởng Cục Quản lý Dược, cho hay theo quy định mới trong Luật Dược 2024 và Nghị định đang xây dựng, chỉ các cơ sở đủ điều kiện kinh doanh dược mới được phép bán thuốc qua mạng. Các sàn thương mại điện tử phải có giấy phép của Bộ Công Thương và chỉ được bán thuốc không kê đơn thuộc danh mục do Bộ Y tế ban hành. Đặc biệt, hành vi bán thuốc qua livestream trên nền tảng mạng xã hội như TikTok, Zalo bị nghiêm cấm.
Ông Hùng cũng cảnh báo về tình trạng quảng cáo sai sự thật trong lĩnh vực dược phẩm và thực phẩm chức năng, đặc biệt là việc lợi dụng hình ảnh của người nổi tiếng, chuyên gia và cả cán bộ quản lý y tế. Bộ Y tế hiện đang tăng cường giám sát và yêu cầu cán bộ y tế không tham gia các hoạt động quảng cáo không đúng quy định.
Ông Tạ Mạnh Hùng khẳng định quản lý thuốc không thể chỉ dựa vào văn bản. Để chống thuốc giả, phải đồng bộ cả hệ thống- từ pháp luật, tổ chức thực thi, công nghệ, đến ý thức doanh nghiệp và người dân. Đây là cuộc chiến lâu dài, không thể chủ quan.
Chống thuốc giả là cuộc chiến trường kỳ
Hai năm trở lại đây, tình trạng buôn bán, lưu hành và sử dụng thuốc giả, thuốc kém chất lượng có xu hướng gia tăng đáng lo ngại.
Thuốc giả ngày nay không chỉ là những viên nén nhái bao bì. Chúng ngày càng tinh vi hơn, được sản xuất bằng công nghệ in ấn hiện đại, giả mã QR, giả bao bì chống hàng giả, khiến ngay cả người trong ngành cũng khó phân biệt. Trong khi đó, hệ thống giám sát hậu kiểm hiện nay vẫn còn phân tán, năng lực kiểm tra tại cơ sở nhiều nơi còn thiếu…
Ngoài ra, lỗ hổng pháp lý cũng là một nguyên nhân khiến cho việc kiểm soát thuốc giả còn gặp khó khăn. Hiện tại, chế tài đối với hành vi sản xuất và buôn bán thuốc giả dù đã được quy định tại Điều 194 Bộ luật Hình sự, song trên thực tế, việc xử lý hành vi này vẫn chưa đủ sức răn đe. Trong khi đó, các đường dây sản xuất buôn bán thuốc giả hoạt động có tổ chức, quy mô và tinh vi nên rất khó nhận diện và phát hiện.
Thuốc giả không thể chống bằng một chiến dịch ngắn hạn, càng không thể trông chờ vào một vài cá nhân, tổ chức đơn lẻ. Đây là cuộc chiến trường kỳ đòi hỏi sự vào cuộc đồng bộ và bền bỉ của cả một hệ thống chính trị, từ các cơ quan quản lý nhà nước đến các cơ quan thực thi pháp luật, doanh nghiệp sản xuất, phân phối và cho đến người dân.
Ông Phùng Công Sưởng, Tổng Biên tập Báo Tiền Phong.
