Từ câu chuyện của Nam Em đến văn hóa mạng lành mạnh và trách nhiệm của người nổi tiếng

Theo dòng sự kiện, cứ độ vài tuần hoặc vài tháng, người dùng mạng xã hội lại bị cuốn theo những tranh cãi đến từ người nổi tiếng hay các nhà sáng tạo nội dung có sức ảnh hưởng từ các nền tảng khác nhau.

Cũng như văn hoá sinh ra giữa lòng đời sống xã hội, văn hóa mạng được sinh ra từ trong lòng những bước chuyển của thời đại kỷ nguyên số, cụ thể là thái độ và hành vi ứng xử của mỗi cá nhân trên không gian Internet.

Động cơ nào cho việc sáng tạo nội dung trên MXH?

Mạng xã hội (MXH) liên tục nổ ra các vụ tranh cãi đến từ người nổi tiếng, người có sức ảnh hưởng. Gần đây nhất có thể kể đến là sự việc Nam Em, Hiền Hồ... livestream với những biểu hiện, hành vi và lời nói bị cho là thiếu chuẩn mực đối với một người nghệ sĩ.

Cụ thể, vào chiều ngày 18-2, trong một đoạn livestream trò chuyện giữa Nam Em và Quế Vân, cả hai người đẹp khiến dư luận xôn xao khi thay nhau "khui" chuyện showbiz Việt. Trong khi Quế Vân cho rằng cô bị một ngôi sao tỏ thái độ vô ơn mặc dù trước đó đã từng thân thiết thì Nam Em "tố" một nghệ sĩ mang danh "ngọc nữ" thường xuyên dùng chất kích thích...Trên một livestream khác, Nam Em còn nhận định: "Thử khui hết showbiz đi, có người nào không cặp đại gia thì tôi đi bằng đầu. Ai cũng cặp đại gia hết, chẳng qua là không bị khui thôi. Khui ra là không ai đứng được hết. Quần quần áo áo hàng hiệu, ở đâu ra. Showbiz trả tiền đâu có cao đâu mà quần quần áo áo đồ hiệu"...

Dù cách nói của hai người đẹp này là chung chung, không chỉ đích danh ai nhưng cũng khiến nhiều cư dân mạng bày tỏ thái độ khó chịu, đặt ra vấn đề văn hóa mạng xã hội.

Trên tiến trình chuyển đổi thành "công dân số", việc tham gia văn hóa mạng để chia sẻ thông tin và bày tỏ quan điểm là hoạt động bình thường và cần thiết cho tiến trình sống, học tập và phát triển của mỗi cá nhân. Tuy nhiên, nếu cá nhân người chia sẻ trên MXH chưa có nhận thức sâu sắc cho mỗi nội dung đăng tải, hệ quả không chỉ là những cuộc công kích bằng ngôn từ, mà mở rộng tác hại tiêu cực ra cả đời sống thực.

Là người sáng tạo nội dung có sức ảnh hưởng, tham gia văn hóa mạng và sở hữu kênh Youtube Phong Bụi có 1.35 triệu người theo dõi, anh Lê Văn Phong chia sẻ:

"Trước kia, khi ra đường gặp gỡ mọi người, tôi sẵn sàng giới thiệu mình là nhà sáng tạo nội dung trên các nền tảng MXH. Nhưng dạo gần đây, nhiều nhà sáng tạo có nhiều nội dung và thông tin tiêu cực khiến tôi rụt rè trong việc xưng danh về công việc, nói rõ hơn là tôi không dám thừa nhận mình làm công việc đó.

Mặc dù để đảm bảo văn hóa mạng lành mạnh, các nền tảng MXH cũng có nhiều chính sách để siết chặt những nội dung thiếu lành mạnh, nhưng vẫn đầy rẫy những video gây bức xúc xã hội. Đơn cử như vụ tranh chấp tài sản thừa kế của NSƯT Vũ Linh.

Việc dễ dàng nổi tiếng sau vài video ít nhiều "khiến cho một số nhà sáng tạo thường có thói quen cho rằng mình quan trọng và có nhiều quyền lực thông tin. Từ đó họ sẵn sàng đăng tải những video góc nhìn một chiều gây tổn thương cho người khác".

Thạc sĩ Nguyễn Trọng Nhân (Trung tâm giáo dục thường xuyên, quận 7, TP.HCM) nhận định về văn hoá mạng hiện nay và những yếu tố cấu thành nguyên nhân một số bạn trẻ "ngáo quyền lực" trên không gian mạng.

"Thứ nhất, là do muốn thể hiện cái tôi, muốn nổi tiếng bằng mọi giá, ảo tưởng về các giá trị và quyền lực ảo; thứ hai, là do sự yếu kém về văn hóa ứng xử, thiếu hiểu biết về xã hội, không lường trước được hậu quả của những hành vi vi phạm pháp luật. Thứ ba là lối sống thực dụng, mong muốn kiếm tiền từ việc nổi tiếng trên mạng mà bất chấp các chuẩn mực đạo đức, các giá trị văn hóa, thuần phong mỹ tục của dân tộc. Thứ tư, là bị các ứng dụng thao túng tâm lý một cách tinh vi, nhằm vào những mục đích thương mại, vụ lợi mà những người trẻ thiếu nội lực, kém hiểu biết sẽ không thể nào thoát khỏi."

Văn hóa mạng lành mạnh và trách nhiệm của người nổi tiếng

Đến đây, nhiều bạn đọc ít nhiều sẽ hình thành nên một số ý kiến như: "Cái này nói đi nói lại hoài mà có thấy thay đổi đâu", "Càng bàn chuyện càng đi xa và xảy ra nhiều hơn. Pháp luật vào cuộc, phạt hành chính xong thì đâu cũng vào đó, cứ cách vài ba hôm lại có một vụ "bạo lực mạng" nổ ra" và "Dù bị xử phạt, đóng phạt xong, vẫn có người tiếp tục "ngựa quen đường cũ" đấy thôi...

Việc livestreams của các người đẹp trong làng giải trí trong thời gian gần đây không chỉ đích danh tên ai nên khó có thể nói họ vi phạm pháp luật. Tuy nhiên, vấn đề sử dụng mạng xã hội sao cho tạo ra một môi trường văn hóa lành mạnh cần được đặt ra.

Bộ TT&TT đã ban hành bộ quy tắc ứng xử trên MXH từ năm 2021. Bộ quy tắc này nhằm tạo điều kiện để MXH phát triển lành mạnh tại Việt Nam, đảm bảo quyền tự do cá nhân trong khuôn khổ pháp luật.

Tại hội nghị tổng kết của ngành VH-TT&DL mới đây, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã đề cập: “Chúng ta phải xây dựng văn hóa mạng cho trong sạch, lành mạnh, phát triển bền vững”.

Thực tế, câu chuyện xây dựng một văn hóa mạng lành mạnh vẫn chưa thật sự thấm sâu vào hoạt động sáng tạo nội dung nên thực trạng "nội dung bẩn" vẫn tiếp tục diễn ra.

Để văn hóa mạng thật sự lành mạnh, cần nhấn mạnh hơn nữa vào "sự điều chỉnh của mỗi cá nhân", tức nâng cao nhận thức và trách nhiệm của cá nhân người dùng MXH để văn hóa mạng thật sự trở nên lành mạnh, trong sạch.

Về khía cạnh pháp luật, khi được hỏi giải pháp nào để văn hóa mạng thật sự lành mạnh, luật sư Ngô Quí Linh (Đoàn luật sư TP.HCM) cho biết:

"Hiện nay các chế tài hành chính và hình sự theo tôi là tương đối đủ để xử lý các hành vi vi phạm và răn đe người dùng MXH khi họ có vi phạm. Tuy nhiên, nếu bổ sung thêm được chế tài cấm sử dụng MXH trong một thời gian nhất định sau khi có hành vi vi phạm sẽ có ý nghĩa răn đe giáo dục hơn nhiều.

Ngoài ra với những hành vi tái phạm, hoặc có những hành vi vi phạm khác thì có thể bổ sung thêm các mức phạt gấp nhiều lần so với mức phạt vi phạm lần đầu, thì tôi tin người sử dụng MXH sẽ e dè hơn trong việc tiếp nhận và đăng tải thông tin".

Cũng theo luật sư Linh, để có văn hóa mạng lành mạnh, mỗi cá nhân cần ý thức và trách nhiệm đối với việc kiểm chứng nguồn tin và dùng MXH theo chiều hướng tích cực, tỉnh táo, tránh việc "gió chiều nào theo chiều ấy" hay thêm thắt "gia vị" cho nội dung câu chuyện.

Quyền tự do dân chủ là quyền hiến định, ai cũng có thể sử dụng quyền này để bày tỏ ý kiến của mình. Thế nhưng, việc bày tỏ đó phải trong khuôn khổ của pháp luật và đạo đức, không ảnh hưởng đến quyền, lợi ích của người khác, tổ chức khác; không xâm phạm đến bí mật đời tư, đến danh dự, nhân phẩm, uy tín của người khác... Điều 21 Hiến pháp đã khẳng định rất rõ mọi người có quyền bất khả xâm phạm về đời sống riêng tư, bí mật cá nhân và bí mật gia đình; có quyền bảo vệ danh dự, uy tín của mình. Nếu ai đó phạm vào những điều trên thì chắc chắn sẽ bị xử lý theo pháp luật.

Đồng quan điểm trên, diễn viên Liên Bỉnh Phát, một nghệ sĩ hoạt động trên nhiều nền tảng MXH và nhận được nhiều sự quan tâm của khán giả, chia sẻ với PLO rằng trước khi chia sẻ bất kỳ quan điểm hay hình ảnh cá nhân lên mạng, anh luôn cân nhắc kỹ lưỡng nội dung mình sẽ chia sẻ.

"Tôi nghĩ nếu ai cũng dành thời gian cân nhắc và suy nghĩ kỹ nội dung mình chia sẻ lên mạng thì sẽ tốt hơn rất nhiều. Nghệ sĩ thì càng phải ý thức và trách nhiệm hơn. Cẩn trọng trong mọi lời mình nói và không để định kiến, phiến diện hay thái độ chủ quan khiến bản thân có những kết luận công kích, vội vàng, cẩu thả. Tôi luôn nhắc nhở bản thân mình phải làm điều này mỗi ngày. Nếu làm tốt chuyện này, tôi hi vọng những bạn fan yêu thương tôi, quý tôi, một cách tự nhiên, họ sẽ ảnh hưởng và có xu hướng hành động giống tôi" - diễn viên Liên Bỉnh Phát chia sẻ.