Tương lai Hong Kong bất định sau luật an ninh mới

Ngày 28-5, Quốc hội Trung Quốc (TQ) đã chính thức thông qua quyết định về thiết lập và cải thiện hệ thống pháp lý cùng các cơ chế thực thi dành cho Hong Kong để đảm bảo an ninh quốc gia với 2.878 phiếu thuận và một phiếu chống. Nhiều quốc gia lập tức lên tiếng phản đối kịch liệt, chỉ trích đại lục xâm phạm nghiêm trọng quyền tự quyết và độc lập của Hong Kong.

Theo TS Nguyễn Thành Trung, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu quốc tế (SCIS), ĐH KHXH&NV TP.HCM: Dự luật an ninh mới sẽ tác động sâu sắc đến quan hệ giữa đại lục và Hong Kong cũng như quan hệ giữa TQ và cộng đồng quốc tế thời gian tới. Tính độc lập và quyền tự quyết của đặc khu này cũng được đặt lên bàn cân.

Quyết định mới là gì?

. Phóng viên: Xin ông có thể giải thích những điểm chính của quyết định mà TQ vừa thông qua. Vì sao TQ ra quyết định này và thông qua Quốc hội rất nhanh chóng?

+ TS Nguyễn Thành Trung: Quyết định này được hiểu ngắn gọn là Quốc hội TQ sẽ soạn dự luật về an ninh quốc gia cho Hong Kong gồm các nội dung sau đây: Cấm các hành vi ly khai, lật đổ, khủng bố, âm mưu với các thế lực bên ngoài can thiệp vào Hong Kong cũng như các hành vi đe dọa nghiêm trọng an ninh quốc gia. Vấn đề ở đây là cơ quan soạn thảo dự luật này là cơ quan lập pháp đại lục thay vì Hong Kong. Do đó, các định nghĩa cũng như phạm vi về những loại hành vi trên sẽ do Quốc hội TQ ban hành, khó tránh khỏi khác biệt với định nghĩa mà hệ thống lập pháp độc lập của Hong Kong đưa ra. Điều này cũng dẫn đến e ngại về khả năng hình sự hóa những hành vi trước đây được coi là thuộc về vi phạm hành chính ở đặc khu này.

Quyết định soạn dự luật được thông qua nhanh chóng ở kỳ họp Quốc hội hôm 28-5 xuất phát từ việc chính quyền Hong Kong không thể thông qua các đạo luật liên quan tới an ninh trong nhiều năm qua. Năm 2003, cơ quan lập pháp Hong Kong phải hoãn ban hành một dự luật liên quan đến an ninh vì người dân xuống đường biểu tình phản đối, cho rằng dự luật này sẽ hạn chế quyền tự do cá nhân. Năm 2014, giới trẻ xuống đường đòi cải cách hệ thống chính trị kéo dài hơn 70 ngày. Tháng 6-2019, hơn 1 triệu người dân Hong Kong tiếp tục biểu tình phản đối luật dẫn độ tội phạm về TQ đại lục.

Những diễn biến trên đang làm Bắc Kinh mất kiên nhẫn và đi đến quyết định cần phải hành động trước khi quá muộn. Dự luật an ninh mới cũng nhận được sự tán đồng của giới chức Hong Kong vốn đã quá mệt mỏi với tình hình bất ổn thời gian qua. Họ cho rằng nếu không tái lập được ổn định thì môi trường đầu tư của Hong Kong sẽ bị ảnh hưởng và các doanh nghiệp sẽ chuyển sang các quốc gia khác ổn định hơn như Singapore.

. Quyết định này có giá trị pháp lý và ý nghĩa gì đối với TQ và Hong Kong? Từ quyết định này chính phủ TQ sẽ có những bước đi kế tiếp nào với mục đích cụ thể ra sao?

+ Giờ vẫn còn quá sớm để bàn về những ảnh hưởng của dự luật mới do nó vẫn còn trong giai đoạn soạn thảo. Tuy nhiên, việc Quốc hội TQ giành quyền soạn thảo dự luật an ninh Hong Kong ít nhiều ảnh hưởng tới tính toàn vẹn của Luật Cơ bản Hong Kong và mở đường cho sự can thiệp sâu hơn từ đại lục vào quá trình lập pháp của Hong Kong trong tương lai.

Vấn đề không chỉ dừng lại ở dự luật mà còn liên quan tới cơ chế thực thi, tức cơ quan thi hành pháp luật. Trong tương lai có thể chính quyền Bắc Kinh sẽ thiết lập các cơ quan thi hành án tại Hong Kong. Các cơ quan an ninh TQ cũng có thể hoạt động ở đây khi cần thiết.

Bên cạnh đó, ngành tư pháp độc lập của Hong Kong cũng bị sự xuất hiện của dự luật đặt vào tình thế đầy thách thức khi trong tương lai có thể phải xét xử các vụ án liên quan đến vi phạm an ninh Hong Kong bằng các khái niệm và định nghĩa của đại lục. Liệu luật an ninh quốc gia có tính hồi tố đối với những hành vi thực hiện trước thời điểm ban hành hay không cũng là một vấn đề mà người Hong Kong quan tâm.

Người dân Hong Kong biểu tình phản đối dự luật an ninh Hong Kong mới ngày 22-5. Ảnh: REUTERS

Tương lai Hong Kong ra sao?

. Quan hệ TQ và Hong Kong từ quyết định này sẽ chuyển biến như thế nào trong thời gian tới đây? Liệu sẽ có xung đột vũ trang hay bạo lực xảy ra?

+ Theo tôi, tình hình Hong Kong sẽ diễn biến xấu hơn trong thời gian tới. Các cuộc biểu tình có thể leo thang bạo lực hơn để chống lại việc ban hành dự luật an ninh. Tôi không cho rằng hơn 1 triệu người, tức hơn 1/7 dân số Hong Kong, từng sẵn sàng biểu tình để chống lại luật dẫn độ vào tháng 6-2019 sẽ e ngại bị hệ thống tư pháp đại lục xét xử.

Một hệ quả khác là có thể hình thành một làn sóng di dân khỏi Hong Kong nhưng quy mô của nó lớn thế nào phụ thuộc vào nội dung cụ thể của luật an ninh mới. Tôi e rằng sắp tới có thể nhiều người Hong Kong sẽ tìm kiếm cơ hội định cư ở các quốc gia phương Tây. Ngoài ra, có thể các nhà đầu tư nước ngoài sẽ lo ngại dính líu đến các hành vi có thể bị xem là can thiệp đến an ninh Hong Kong từ bên ngoài, bên cạnh việc Hong Kong bị mất quy chế kinh tế đặc biệt từ Mỹ và các quốc gia phương Tây. Những lo ngại này sẽ là động lực để họ đi tìm môi trường khác thuận lợi hơn.

. Phương Tây bày tỏ quan ngại với quyết định từ TQ. Liệu luật an ninh mới sẽ ảnh hưởng thế nào đối với hình ảnh, uy tín của chính quyền TQ trên trường quốc tế cũng như quan hệ giữa nước này với Mỹ và phương Tây?

+ Việc TQ can thiệp vào tình hình Hong Kong, đi ngược lại với thỏa thuận trao trả Trung-Anh trước đây, chắc chắn sẽ ảnh hưởng đến hình ảnh, uy tín của nước này, nhất là trong những cam kết quốc tế mà TQ tham gia với các quốc gia khác. Các quốc gia phương Tây lo ngại TQ sẽ sẵn sàng từ bỏ cam kết một khi muốn thúc đẩy các lợi ích của riêng mình.

Hiện một số quốc gia phương Tây đã tuyên bố không xem Hong Kong là lãnh thổ tự trị đặc biệt nữa mà chỉ xem Hong Kong như một thành phố bình thường của TQ. Tổng thống Mỹ Donald Trump cũng vừa tuyên bố rút lại quy chế kinh tế đặc biệt cho Hong Kong. Mất quy chế kinh tế đặc biệt đồng nghĩa những hạn chế và thuế quan mà Mỹ đang áp dụng với TQ trong thương chiến Mỹ-Trung có thể được mở rộng lên cả các hàng hóa Hong Kong trong thời gian tới.

TQ chắc chắn sẽ không vui vẻ gì nếu Hong Kong bị đối xử như vậy vì thành phố này được coi là một nơi mà Bắc Kinh tận dụng để hưởng các ưu đãi kinh tế từ các quốc gia phương Tây.

Tóm lại, căng thẳng giữa TQ và phương Tây thời gian tới sẽ quay xung quanh câu chuyện là TQ vừa muốn phương Tây coi Hong Kong như khu tự trị đặc biệt, vừa muốn phương Tây phải tôn trọng các quyết định áp đặt của TQ lên Hong Kong.

. Xin cám ơn ông.