Xung đột hay ổn định, lựa chọn nào cho ngoại giao Trung - Mỹ?

Ngày 7-10, Cơ quan Tình báo trung ương Mỹ (CIA) thông báo lập Trung tâm Sứ mệnh Trung Quốc (CMC), chuyên trách về Trung Quốc (TQ), xử lý các thách thức chiến lược toàn cầu đến từ Bắc Kinh, theo hãng tin Al Jazeera. CMC sẽ trực tiếp phối hợp và tham gia mọi hoạt động của CIA trong thời gian tới.

Theo Giám đốc CIA - ông William Burns, thông qua đơn vị này, CIA sẽ có thể thống nhất nỗ lực đang triển khai trong việc đối phó với TQ - nước ông đánh giá là “mối đe dọa địa chính trị chủ chốt của Mỹ trong thế kỷ 21”. Ông cũng khẳng định CMC chỉ nhắm vào các thách thức từ phía chính quyền Bắc Kinh chứ không nhắm vào người dân TQ.

Hy vọng quan hệ Trung - Mỹ có thể được cải thiện một khi Tổng thống Mỹ Joe Biden (phải) gặp trực tiếp Chủ tịch TQ Tập Cận Bình (trái) bên lề hội nghị thượng đỉnh G20 vào cuối tháng 10. Ảnh: THX/REUTERS

Quan hệ Mỹ - Trung chưa có điều kiện lắng dịu

Hãng tin AP nhận định việc thành lập CMC là một động thái đáng chú ý, bởi ở các đời tổng thống trước đều chưa từng có một đơn vị tình báo chính thức nào chỉ hoạt động tập trung vào TQ, ngay cả dưới thời cựu Tổng thống Donald Trump có quan điểm rất cứng rắn với nước này. Do đó, điều này trước hết phản ánh trọng tâm chính sách của chính quyền Tổng thống Joe Biden tiếp tục xem TQ là đối thủ cạnh tranh chiến lược của Mỹ và đòi hỏi một cách đối phó toàn diện, đa lĩnh vực - hiện đã thấy rõ nhất là tình báo và an ninh - quân sự.

Thông tin về CMC được công bố chỉ một ngày sau khi tờ The Wall Street Journal tiết lộ thông tin đặc nhiệm Mỹ gần một năm qua đã đặt chân lên Đài Loan và làm việc trực tiếp với lực lượng phòng vệ ở đây. Sự ra đời của Hiệp định Đối tác tăng cường an ninh ba bên (AUKUS) Mỹ - Anh - Úc hồi tháng 9 cũng là ví dụ rõ ràng khác của ý định siết chặt mũi tiến công tình báo, an ninh - quân sự trên quy mô rộng hơn, có sự tham gia của những đồng minh cùng năng lực và chung mối lo ngại về TQ.

Về dài hạn, các diễn biến này là dấu hiệu cho thấy căng thẳng giữa Mỹ và TQ sẽ còn kéo dài và ngày càng tiêu cực. Ông Biden khi mới nhậm chức từng có một số phát ngôn nhấn mạnh sẽ luôn tìm kiếm giải pháp hòa bình, đối thoại tích cực với Bắc Kinh. Phát biểu trước Đại hội đồng Liên Hợp Quốc hồi tháng 9, ông Biden tiếp tục nhấn mạnh không muốn giữa hai bên nổ ra chiến tranh lạnh. Tuy nhiên, theo nhiều nhà quan sát, những hành động và quyết sách của ông lại cho thấy điều ngược lại và phản ánh thực trạng hai nước đang mất dần những giá trị chung từng chia sẻ.

Theo tờ The Los Angeles Times, nhiều thập niên qua, hai cường quốc đã từng vượt qua các khác biệt cơ bản về hệ thống chính trị, không những để cùng tồn tại hòa bình mà còn làm điểm tựa cho nền kinh tế toàn cầu. Hai nước cũng hợp tác trong nhiều vấn đề trọng yếu, trong đó có chống biến đổi khí hậu và phòng chống dịch bệnh. Song kỷ nguyên đó dường như đã chấm dứt.

“Hiện cả hai đảng đối lập chính ở Mỹ đều thống nhất rằng nước này cần có chính sách cứng rắn hơn với Bắc Kinh. Ngay cả các học giả lâu năm về TQ cũng như các nhà hoạch định chính sách Mỹ từng dành phần lớn sự nghiệp để kết nối quan hệ hai nước, với kỳ vọng sự gắn kết đó sẽ khiến Bắc Kinh cải cách như Washington mong muốn, hiện cũng vỡ mộng” - The Los Angeles Times nhận định.

Đồng quan điểm, trả lời tờ South China Morning Post, chuyên gia Orville Schell thuộc tổ chức phi lợi nhuận Asia Society (Mỹ) cũng cho rằng Mỹ và TQ đang mâu thuẫn trở lại, từ chiến tranh thương mại đến cả mô hình quản trị. Ông Schell nhận định sự kết giao mà Mỹ và TQ thiết lập từ lâu đã chấm dứt do xu thế cải cách và mở cửa của Bắc Kinh đã thay đổi, chuyển từ thịnh vượng và phát triển trong trật tự hiện hành sang kiến tạo trật tự mới. Bên cạnh đó, chính sách của TQ ở Biển Đông, biển Hoa Đông và Đài Loan cũng khiến quan hệ với Mỹ ngày càng khó khăn hơn.

Chật vật con đường đi tiếp

Vẫn còn cơ hội để hai bên có thể cùng đối thoại hiệu quả, tìm hướng đi chung để xuống thang căng thẳng. Đó là khả năng ông Biden sẽ gặp trực tiếp Chủ tịch TQ Tập Cận Bình bên lề hội nghị thượng đỉnh Nhóm các nền kinh tế phát triển và mới nổi hàng đầu thế giới (G20) cuối tháng 10. Đây là kết quả thu được từ phiên hội đàm cấp cao giữa Cố vấn an ninh quốc gia Mỹ Jake Sullivan và Chủ nhiệm Văn phòng Ủy ban công tác ngoại sự trung ương TQ Dương Khiết Trì ở TP Zurich (Thụy Sĩ) vừa kết thúc hôm 7-10.

Theo đài CNN, một cuộc gặp giữa ông Biden và ông Tập sẽ là một bước tiến quan trọng cho mục tiêu tăng cường liên lạc, ngoại giao để giảm thiểu những hiểu lầm không đáng có. Trao đổi với đài CNBC, TS Evan Medeiros thuộc ĐH Georgetown (Mỹ) cũng cho rằng tổ chức một hội nghị thượng đỉnh Mỹ - Trung là cách tốt nhất để tìm ra con đường tiến về phía trước trong cuộc cạnh tranh chiến lược giữa hai nền kinh tế hàng đầu thế giới. Theo ông, chỉ có lãnh đạo cấp cao nhất ở Bắc Kinh và Washington mới có thể giúp giải quyết những vấn đề nóng nhất giữa hai cường quốc.

“Thực sự không có cách tiếp cận nào khác vào thời điểm này mang lại cơ hội tốt như vậy. Tôi nghĩ chính quyền ông Biden có lý khi nói rằng họ chỉ muốn tổ chức một cuộc gặp cấp cao nhất giữa ông Tập và ông Biden để thiết lập sắc thái và định hướng chung của hai nước” - ông Medeiros đánh giá.

Dù vậy, theo TS Scott Kennedy thuộc Trung tâm Nghiên cứu chiến lược và quốc tế Mỹ (CSIS), nên tiết chế kỳ vọng cho cuộc gặp giữa lãnh đạo hai nước vì bối cảnh hiện nay hai nước đang quá mâu thuẫn, không thể chỉ trong một đợt đối thoại là có thể giải quyết hết. Kịch bản khả quan nhất là hai ông sẽ thiết lập các cơ chế giữ ổn định cạnh tranh Mỹ - Trung, từ đó tạo điều kiện cho những thay đổi khác tích cực hơn theo thời gian.•