Cần giữ nguyên trạng di tích tại khu Ba Son

Chiều 22-8, Sở VH-TT&DL TP.HCM và Bảo tàng Tôn Đức Thắng đã tổ chức tọa đàm khoa học Di tích lưu niệm Chủ tịch Tôn Đức Thắng tại TP.HCM - dấu ấn phong trào công nhân Sài Gòn-Chợ Lớn những năm 1920.

Buổi tọa đàm thu hút đông đảo các nhà khoa học trong lĩnh vực bảo tồn di sản tham gia. Bà Vũ Kim Anh, Phó Giám đốc Sở VH-TT&DL, nêu mục đích của tọa đàm nhằm thu nhận ý kiến về vai trò của Bác Tôn trong phong trào công nhân Sài Gòn- Chợ Lớn. Tuy nhiên, trước thông tin về đề án xây dựng Trung tâm Phức hợp Sài Gòn-Ba Son, ý kiến của tất cả đại biểu đều tập trung vào nội dung làm thế nào bảo tồn di tích lịch sử Xưởng cơ khí tại khu Ba Son và các công trình có liên quan.

Cái nôi của phong trào công nhân

Đề cập đến di tích lịch sử Xưởng cơ khí tại khu Ba Son có diện tích khu vực bảo vệ I (theo Luật Di sản văn hóa phải được bảo vệ nguyên trạng về mặt bằng, không gian), các đại biểu đều nhất trí cho rằng đây là một di sản tổng hợp hiếm có nên cần phải giữ lại nguyên trạng. Đặc biệt, nơi đây đã cho hình thành nên ngành công nghiệp đóng tàu của nước ta. Đại tá Ngô Long Minh, nguyên Tổng Giám đốc Xí nghiệp Liên hợp Ba Son, nhận định: “Ở đây có ụ lớn và ụ nhỏ. Ụ nhỏ là nơi giai cấp vô sản thợ thuyền ra đời. Ụ lớn là quả tim của nhà máy, là nơi tàu thuyền ra vào để sửa chữa. Nếu không có ụ, không có tàu thì làm sao hình thành được nhà máy. Do vậy nếu chỉ bảo tồn nhà xưởng theo hướng thu nhỏ lại, bỏ đi mấy cái ụ tàu thì di tích này sẽ không còn ý nghĩa gì nữa. Nếu thu hẹp xưởng, bỏ ụ tàu là thu hẹp vai trò của Bác Tôn. Bác Tôn không chỉ là thợ cơ khí trong xưởng mà còn là thợ trên tàu, lãnh đạo phong trào công nhân trong toàn bộ khu vực này”.

Công trình nhà xưởng đã được công nhận di tích. Ảnh: TL

Ông Minh trích dẫn Nghị quyết 05-NQ/TW ngày 29-7-1993 của Bộ Chính trị có nêu: “Ổn định lâu dài nhà máy Ba Son tại vị trí hiện nay, đầu tư chiều sâu để nâng cao năng suất và hiệu quả”. Từ những lập luận này, ông đề xuất Nhà nước giữ lại toàn bộ khu vực này như một minh chứng cho nền văn minh sông nước, ngành kinh tế biển của ta đã có từ rất lâu đời.

Di tích quý hơn vàng

Đồng tình với ý kiến này, PGS Lê Xuân Diệm, nguyên Viện trưởng Viện Khoa học Xã hội TP, cho rằng dứt khoát không thể chạm đến khu vực di tích và những khu vực phát huy giá trị di tích như các ụ tàu để phục vụ cho mục đích thương mại. “Người ta nói đây là khu đất vàng, tôi cho rằng nó quý hơn vàng” - ông Diệm nói.

Minh định về quan điểm quy hoạch của thành phố, TS Nguyễn Thị Hậu cho biết không ai muốn thu nhỏ hay bỏ đi những gì thuộc về di tích. “Chúng ta có thuê nhà tư vấn Nikken Sekkei của Nhật cho quy hoạch 930 ha khu trung tâm thành phố, trong đó có khu Ba Son. Quan điểm của họ là giữ nguyên hiện trạng di tích ở khu trung tâm. Dưới góc độ khảo cổ đô thị thì đây là di tích hiếm hoi của nền kinh tế đóng tàu, nó còn là di tích của nền công nghiệp cả nước, của phong trào công nhân. Nếu chúng ta không giữ nguyên trạng di tích này thì còn di tích nào để xây dựng truyền thống cho giai cấp công nhân đây” - bà Hậu băn khoăn.

Các đại biểu cũng lo lắng cho số phận của di tích tại khu Ba Son. Bởi đã có tiền lệ là Khu di tích Hỏa Lò bị thu nhỏ, không còn giữ nguyên trạng. Bà Hậu tâm tư: “Chính các du khách nước ngoài đến Hỏa Lò nhặt từng viên gạch mang về, họ làm cho người Hà Nội giật mình. Vì sao họ muốn giữ của ta mà ta lại cứ muốn thu nhỏ, xóa bỏ?”.

Cần bổ sung hồ sơ, lịch sử di tích

Các đại biểu cho rằng cần phải thực hiện đúng Luật Di sản là giữ nguyên trạng khu nhà xưởng, đồng thời giữ lại các công trình ụ tàu ở khu vực này và phát huy giá trị của di tích, nếu không sẽ tạo thành tiền lệ xấu cho công tác bảo tồn.

Thế nhưng làm sao để phát huy giá trị của khu di tích này? PGS Lê Xuân Diệm đề xuất phương án nên làm việc với phía chính phủ Pháp để được cung cấp sơ đồ hệ thống xây dựng ở khu vực di tích này, những công nghệ đóng và sửa chữa tàu, những kiểu tàu mà người Việt ta đã từng đóng để từ đó mới có phương án tu bổ, trưng bày. Ông đề nghị khu vực xung quanh di tích phải được quy hoạch thành công viên dọc bờ sông để người dân đến vui chơi, sinh hoạt, tưởng nhớ đến những giá trị của lịch sử. Trong khu vực này sẽ làm một bảo tàng, trưng bày những công nghệ đóng tàu đã từng có.

Nhiều ý kiến đồng tình với đề xuất của ông Diệm. TS Nguyễn Đình Thống - Trường ĐH KHXH&NV TP.HCM cho rằng di sản là cái thuộc về dân tộc, thuộc về nhân dân. Nếu không làm được phương án phát huy giá trị di sản như ông Diệm đã nói ở trên thì chúng ta thiếu trách nhiệm với con cháu.

THANH MẬN