Trong thực hành lâm sàng hằng ngày, chúng tôi gặp rất nhiều bệnh nhân đến khám và điều trị bởi các triệu chứng suy tuyến thượng thận mà nguyên nhân được tìm thấy là do tự mua thuốc. Thuốc mà các bệnh nhân này tự mua có thể là Đông dược, có thể là thuốc tân dược có chứa corticoid để tự chữa bệnh trong thời gian dài.
Quá nguy hiểm!
Bệnh nhân LTTr (nữ, 37 tuổi, ngụ huyện Phú Ninh, Quảng Nam) tới khám bệnh với biểu hiện mệt mỏi, ăn uống kém, gầy, sụt cân, mất kinh nguyệt. Bệnh nhân khai khoảng sáu tháng nay có tình trạng đau, mỏi cổ và vai gáy, càng ngày càng đau nhiều nên qua lời giới thiệu của mọi người, bệnh nhân tự mua thuốc Đông y dạng hoàn tán về uống thường xuyên.
Vì triệu chứng giảm nhiều, rất dễ chịu sau khi uống, khi ngưng uống thì bị đau lại. Do vậy, bệnh nhân sử dụng trong thời gian dài. Bệnh nhân có cảm giác bị lệ thuộc vào thuốc này.
Tại phòng khám bệnh, xét nghiệm nồng độ cortisol (hormone tuyến thượng thận) trong máu xuống thấp, biểu hiện suy tuyến thượng thận. Bệnh nhân được nhập viện để điều trị.
Tương tự, bệnh nhân HTX (nữ, 67 tuổi, ngụ TP Tam Kỳ, Quảng Nam) nhập viện khoa Nội Tim mạch BV Quảng Nam vì rối loạn nhịp. Khai thác tiền sử, bệnh nhân đau khớp gối từ vài năm nay, thường xuyên mua thuốc Đông dược không rõ nguồn gốc về uống hằng ngày. Lý do là nếu bệnh nhân nghỉ uống thuốc sẽ cảm thấy khó chịu, càng ngày càng thấy mặt căng tròn, da bụng dày lên, phù hai chân, rậm lông.
Chị X đi khám bệnh không đúng chuyên khoa, được chẩn đoán phù do suy thận, được dùng thuốc furosemide (một thuốc lợi tiểu mạnh làm mất kali trong máu). Chị nhập viện trong tình trạng bị rối loạn nhịp trầm trọng, block nhĩ thất, kali máu và cortisol xuống thấp quá mức.
Một trường hợp khác là bệnh nhân PTY (nữ, 70 tuổi, ngụ TP Tam Kỳ, Quảng Nam), bệnh nhân Y khai bị hen phế quản nên thường xuyên ra quầy thuốc mua thuốc tự điều trị. Vài tháng gần đây, bệnh nhân Y thấy có biểu hiện hội chứng Cushing với các triệu chứng như: tích tụ mỡ vùng trung tâm: Mặt tròn như mặt trăng, ở vùng da như mí mắt, cổ, bụng, bướu mỡ giữa hai xương bả vai; mệt mỏi, yếu cơ, teo cơ tứ chi; da mỏng, rậm lông, rạn da màu tím đỏ, dễ bầm máu, nổi nhiều mụn trứng cá ở mặt, lưng… Kết quả xét nghiệm cận lâm sàng của bệnh nhân Y chỉ ra rằng nồng độ cortisol trong máu thấp, phản ánh tình trạng suy tuyến thượng thận.
Ngoài những trường hợp suy thượng thận mạn như vừa nêu, bệnh nhân có thể gặp suy thượng thận cấp với diễn biến lâm sàng rất nặng nề, đe dọa tính mạng.
Tác hại khi dùng thuốc corticoid kéo dài
Hiện nay, mặc dù chưa có kết quả kiểm định nào được công bố nhưng thực tế cho thấy có tình trạng xuất hiện các thuốc Đông dược đã được pha trộn corticoid với mục đích đánh vào tâm lý muốn nhanh chóng cải thiện triệu chứng của bệnh nhân.
Trên thực tế có nhiều bệnh nhân khi mắc các bệnh về cơ xương khớp, hô hấp, da liễu, miễn dịch… đã tự mua thuốc có chứa corticoid về sử dụng, điều này rất nguy hiểm.
Thuốc corticoid là dạng tổng hợp của hormone vỏ thượng thận, có tác dụng giảm đau, chống viêm, chống dị ứng, ức chế miễn dịch, được áp dụng điều trị trong rất nhiều bệnh lý khác nhau như viêm khớp, dị ứng, hen suyễn, bệnh da liễu… Thuốc này được sử dụng ở các dạng khác nhau như tiêm truyền, uống, khí dung, bôi tại chỗ…
Nếu dùng corticoid kéo dài sẽ gây rối loạn chức năng và ức chế hoạt động của tuyến thượng thận (tuyến thượng thận ngủ quên). Khi ngưng thuốc đột ngột, tuyến thượng thận không thể hoạt động trở lại bình thường làm mất cân bằng các hoạt động chuyển hóa của cơ thể, gây ra các biến đổi nội tiết như những bệnh nhân ở trên.
Chính vì cơ chế tác dụng của nó mà bệnh cải thiện rất nhanh, bệnh nhân thấy hiệu quả tức thì nên đã dùng thường xuyên cho đến khi xuất hiện các tác dụng không mong muốn.
Ngoài ra, với tâm lý chuộng thuốc Nam, thuốc Bắc trong dân gian do nghĩ uống thuốc Tây “nóng” hơn, hay thuốc Đông dược “lành hơn” thuốc tân dược nên rất nhiều bệnh nhân đã tìm mua các loại thuốc này để tự chữa bệnh. Thuốc Đông dược là một phần trong nền y học của nước ta, tuy nhiên nếu không kiểm soát tốt việc sản xuất, kinh doanh và sử dụng thì hậu quả để lại là đáng quan ngại.
Việc sử dụng corticoid nếu không đúng chỉ định thường mang lại nhiều nguy hiểm như: tăng đường máu, tăng huyết áp, thay đổi hình dáng cơ thể, suy tuyến thượng thận, loét dạ dày, loãng xương, rối loạn điện giải, nhiễm trùng cơ hội, xuất huyết…, càng sử dụng kéo dài càng phụ thuộc vào thuốc. Do đó, khi giảm liều hoặc ngưng sử dụng thuốc thì bệnh nhân sẽ cảm thấy mệt mỏi, huyết áp tụt, mệt, buồn nôn, nôn, rối loạn ý thức do rối loạn điện giải, thậm chí tử vong nếu không được phát hiện và cấp cứu kịp thời.•
(*) Bác sĩ CKII, Bệnh viện đa khoa Quảng Nam.
Bốn lưu ý cho bệnh nhân
Bệnh nhân không nên tự ý mua thuốc để sử dụng mà không qua việc thăm khám, chẩn đoán và kê đơn điều trị của một thầy thuốc chuyên khoa.
Bệnh nhân không nên tự ý mua thuốc Đông dược không nhãn mác về sử dụng, không nên sử dụng thuốc kéo dài nếu không có ý kiến của thầy thuốc.
Nếu đang sử dụng thuốc mà có các biểu hiện như đã nói ở trên thì bệnh nhân cần đến gặp bác sĩ chuyên khoa nội tiết để được tư vấn điều trị suy thượng thận.
Hiện nay có nhiều phương pháp điều trị suy thượng thận, thời gian điều trị thường kéo dài, có khi là suốt đời nên bệnh nhân cần kiên nhẫn tuân thủ, tránh những tai biến đáng tiếc.
