Giả sử Thụy Điển - thành viên mới toanh của Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) bị một thế lực nước ngoài nào đó tấn công, NATO sẽ lập tức kích hoạt điều khoản phòng vệ tập thể để bảo vệ. Trong khi đó, Mỹ - quốc gia chủ chốt của NATO lại có một nơi mà nếu nơi này bị tấn công thì các thành viên trong liên minh không có nghĩa vụ pháp lý phải bảo vệ, đó là bang Hawaii.
Ngoại lệ Hawaii
“Đó là điều kỳ lạ nhất” - ông David Santoro chủ tịch viện nghiên cứu Pacific Forum (Diễn đàn Thái Bình Dương, có trụ sở tại bang Hawaii) bình luận về việc Hawaii là ngoại lệ của NATO, cho biết thêm rằng hầu hết người dân Hawaii không biết điều này.
“Mọi người cho rằng Hawaii là một phần của Mỹ và do đó hiển nhiên được NATO bảo vệ. Lý lẽ về việc NATO không bao gồm Hawaii chỉ đơn giản là bang này không phải là một phần của Bắc Mỹ” - vị chuyên gia nói với đài CNN.
Ông Santoro đã nêu ra nguyên nhân khiến Hawaii nằm ngoài sự bảo vệ của NATO, đơn giản vì bang này không ở Bắc Đại Tây Dương mà ở Thái Bình Dương.
Hiệp ước Washington năm 1949 - văn bản thành lập NATO, có hiệu lực 10 năm trước khi Hawaii trở thành bang - đã quy định trong Điều 5 rằng các thành viên có nghĩa vụ hỗ trợ khi một (hoặc nhiều) thành viên của liên minh bị tấn công. Tuy nhiên, Điều 6 trong văn bản này giới hạn phạm vi địa lý của Điều 5.
Theo đó, Điều 6 nêu rõ “một cuộc tấn công” kích hoạt điều khoản phòng thủ chung của NATO khi nó là “cuộc tấn công vũ trang vào lãnh thổ của một hay nhiều thành viên ở châu Âu hoặc Bắc Mỹ”. Điều khoản cũng nói rằng bất kỳ vùng lãnh thổ hải đảo nào trong phạm vi bảo vệ của NATO đều phải ở Bắc Đại Tây Dương, phía bắc của Chí tuyến Bắc.
Một phát ngôn viên của Bộ Ngoại giao Mỹ xác nhận với CNN rằng Hawaii không nằm trong phạm vi bảo vệ của NATO theo Điều 5, nhưng cho biết Điều 4 quy định rằng các thành viên sẽ tham khảo ý kiến khi “sự toàn vẹn lãnh thổ, độc lập chính trị hoặc an ninh” của bất kỳ thành viên nào bị đe dọa. Do đó, trường hợp có vấn đề gì xảy ra với Hawaii, NATO sẽ cùng nhau cân nhắc hành động.
Tuy nhiên, người phát ngôn cũng lưu ý rằng khả năng sửa đổi Hiệp ước Washington để đưa Hawaii vào phạm vi bảo vệ của NATO sẽ khó có thể đạt được đồng thuận vì các thành viên khác của NATO cũng có lãnh thổ nằm ngoài ranh giới quy định.
Chẳng hạn, năm 1982, khi quân đội Argentina tấn công Quần đảo Falkland (Nam Đại Tây Dương) tranh chấp với Anh, NATO đã không tham gia vào cuộc chiến này để bảo vệ Anh - một thành viên sáng lập của liên minh. Do đó, khó có khả năng NATO sẽ lập tức hành động trong trường hợp Hawaii gặp nguy.
Tính cấp thiết đưa Hawaii vào NATO
Một số chuyên gia cho rằng tình hình giờ đây đã thay đổi sau nhiều thập niên kể từ khi Hiệp ước Washington ra đời, và bối cảnh hiện nay ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương đặt ra yêu cầu cho NATO trong việc cân nhắc lại trường hợp Hawaii.
Các chuyên gia cho rằng Hawaii cần NATO bảo vệ vì tiểu bang này có ý nghĩa lịch sử chiến lược với Mỹ. Hawaii là nơi xảy ra trận tấn công Trân Châu Cảng của hải quân Nhật vào căn cứ hải quân Mỹ năm 1941. Đến nay, tiểu bang này vẫn là nơi đặt trụ sở của Bộ Tư lệnh Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương của Mỹ.
“Đây là nơi xảy ra Trân Châu Cảng. Đối với người Mỹ, có một mối liên hệ trực tiếp giữa nơi này và sự tham gia của Mỹ vào Thế chiến hai và cuối cùng góp phần vào chiến thắng trước phe Trục” - theo chuyên gia John Hemmings, Giám đốc cấp cao của Chương trình chính sách đối ngoại và an ninh Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương của viện nghiên cứu Pacific Forum.
Đồng quan điểm, ông Alan Mendoza, người đứng đầu viện nghiên cứu Henry Jackson Society (trụ sở ở thủ đô London, Anh) nói rằng NATO nên bao gồm Hawaii vì điều này sẽ giúp củng cố sức mạnh của liên minh trong bối cảnh tình hình thế giới nhiều biến động.
“Mặc dù NATO được thành lập như một hiệp ước ở Bắc Đại Tây Dương, nhưng việc loại trừ Hawaii đã được đưa ra trước khi bang này trở thành một phần của Mỹ. Với việc NATO mở rộng sang các nền dân chủ không trực tiếp giáp Bắc Đại Tây Dương nhưng vẫn có kết nối với khu vực, sẽ có ý nghĩa nếu xem xét ý tưởng NATO bao gồm Hawaii vào thời điểm nhu cầu khẳng định sự đoàn kết của liên minh ngày càng tăng” - ông Mendoza nói với tờ Newsweek.
Trong khi đó, nhiều ý kiến cho rằng với mối quan hệ sâu sắc với Mỹ, nếu Hawaii bị tấn công, các đồng minh trong NATO sẽ hỗ Washington bằng các cơ chế song phương hoặc đa phương mà không cần chờ đợi phản ứng tập thể của NATO.
“Họ sẽ sẵn sàng cung cấp các hình thức hỗ trợ khác nhau trong trường hợp xảy ra một cuộc tấn công nhằm vào lãnh thổ có chủ quyền của Mỹ, bao gồm cả các hình thức hỗ trợ riêng lẻ và thông qua các cơ chế đa phương như Liên minh châu Âu (EU) hoặc NATO” - ông Luis Simon, Giám đốc viện nghiên cứu An ninh, Ngoại giao và Chiến lược (Bỉ) nhận định.
Ở chiều ngược lại, ông Simon cho rằng nếu Hawaii bị tấn công thì Mỹ có thể sẽ phản ứng dựa trên sự hỗ trợ của các đồng minh thân cận thay vì NATO.
Vị chuyên gia dẫn chứng việc NATO năm 2001 đã lần đầu tiên kích hoạt cơ chế tự vệ tập thể theo Điều 5 để ứng phó với vụ tấn công khủng bố 11-9 ở Mỹ, nhưng Washington khi đó đã nhờ một số đồng minh để hỗ trợ mình chứ không phải thông qua Bộ Tư lệnh NATO.
