Khoáng sản, đặc biệt đất hiếm, đang trở thành chủ đề nóng trong các cuộc thương lượng giữa Mỹ và Ukraine cũng như giữa Mỹ và Nga liên quan việc cứu vãn quan hệ các bên cụng như cuộc chiến ở Ukraine, vốn đã bước qua năm thứ tư.
Phía Mỹ và Ukraine trong những tuần qua đã thảo luận về một thỏa thuận khoáng sản và có thông tin thống nhất được vào ngày 25-2. Trong khi đó phía Nga gần đây cũng đề xuất hợp tác khai khoáng với Mỹ, trong bối cảnh Washington và Moscow đang cải thiện mối quan hệ song phương.
Con bài cứu vãn quan hệ Mỹ-Ukraine?
Mới đây, ngày 25-2, Phó Thủ tướng kiêm Bộ trưởng Tư pháp Ukraine - ông Olha Stefanishyna xác nhận với tờ Financial Times rằng Ukraine đã đạt được thỏa thuận khoáng sản với Mỹ. Văn phòng Tổng thống Ukraine cũng xác nhận với tờ The Kyiv Independent rằng hai bên đã đi đến thống nhất về thỏa thuận này.
Một số nguồn tin nói với đài CNN rằng các điều khoản đã được thống nhất sau khi "mọi điều không thể chấp nhận được đã được loại bỏ khỏi văn bản và hiện đã nêu rõ hơn về cách thỏa thuận này sẽ đóng góp cho an ninh và hòa bình của Ukraine". Trong khi đó Financial Times đưa tin Ukraine đã đạt thỏa thuận với một số điều khoản có lợi cho Kiev và coi đây là cơ hội để củng cố quan hệ với Mỹ.
Theo nguồn tin từ hãng Bloomberg, nội các Ukraine đề xuất hai bên nên ký kết thỏa thuận vào ngày 26-2. Tuy nhiên, một quan chức cấp cao của Ukraine chia sẻ với hãng tin AFP rằng Tổng thống Volodymyr Zelensky có thể sẽ tới Washington để ký kết sau thời gian trên, sớm nhất vào ngày 28-2.
Ngày 25-2, ông Trump cũng xác nhận rằng ông Zelensky sẽ tới Mỹ vào ngày 28-2 để ký “một thỏa thuận rất lớn”, theo kênh Al Jazeera. “Tôi nghe nói ông [Zelensky] sẽ đến vào [ngày 28-2]. Chắc chắn tôi sẽ đồng ý nếu ông ấy muốn. Ông ấy muốn ký kết cùng tôi, và tôi hiểu đó là một thỏa thuận lớn, một thỏa thuận rất lớn” - ông Trump nói.
Ông Trump cho biết thỏa thuận này có thể trị giá 1.000 tỉ USD và sẽ đảm bảo rằng người nộp thuế Mỹ “sẽ lấy lại tiền của họ" vì "chúng ta đang chi hàng trăm tỉ USD cho Nga và Ukraine để tiến hành một cuộc chiến mà lẽ ra không bao giờ nên xảy ra".
Khi được hỏi Kiev sẽ nhận được gì để đổi lại, ông Trump đã trích dẫn khoản viện trợ trị giá 350 tỉ USD và "thiết bị quân sự và quyền chiến đấu" mà ông nói Mỹ đã cung cấp cho Ukraine. Tuy nhiên, theo Cơ quan Nghiên cứu quốc hội, Mỹ viện trợ 174 tỉ USD cho Ukraine trong giai đoạn 2022-2024.
Các cuộc đàm phán xung quanh thỏa thuận này đã làm gia tăng căng thẳng giữa Tổng thống Trump và Tổng thống Zelensky.
Ban đầu ông Zelensky từ chối ký bản dự thảo trước đó của thỏa thuận khoáng sản khi Washington tìm kiếm quyền đối với 500 tỉ USD từ doanh thu tài nguyên thiên nhiên của Ukraine để bù đắp viện trợ mà Washington cung cấp cho Kiev trong thời gian qua.
Ông Zelensky nói rằng ông sẽ không công nhận một khoản tiền lớn như vậy vì nó lớn hơn nhiều so với số tiền 100 tỉ USD mà Mỹ đã gửi cho Ukraine dưới thời Tổng thống Joe Biden và thỏa thuận này thiếu các đảm bảo an ninh mà Ukraine cần.
Chính quyền ông Trump đã gia tăng áp lực lên Ukraine để hoàn tất thỏa thuận, với việc tổng thống Mỹ công khai chỉ trích ông Zelensky, gọi nhà lãnh đạo Ukraine là "nhà độc tài không qua bầu cử" và thúc giục ông Zelensky "hành động nhanh, nếu không ông sẽ chẳng còn đất nước nào nữa".
Bình luận về thông tin Mỹ và Ukraine đạt được thỏa thuận khoáng sản, chuyên gia Matthew Sussex tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc phòng thuộc ĐH Quốc gia Úc cho rằng thỏa thuận này sẽ mang lại cho Washington và Kiev "một cách để thiết lập lại sau cuộc khẩu chiến gần đây".
Đầu tuần này, Liên minh châu Âu (EU) đã công bố một thỏa thuận khoáng sản với Ukraine. "Giá trị gia tăng mà châu Âu mang lại [trong thỏa thuận khoáng sản] là chúng tôi sẽ không bao giờ yêu cầu một thỏa thuận không có lợi cho cả hai bên" - Ủy viên châu Âu về Chiến lược Công nghiệp Stéphane Séjourné nói trong chuyến thăm tới thủ đô Kiev (Ukraine).
Nga đề xuất hợp tác với Mỹ về đất hiếm
Trong cuộc phỏng vấn của kênh VGTRK vào ngày 24-2, Tổng thống Nga Vladimir Putin cho biết Moscow sẵn sàng xem xét các dự án kinh tế lớn với Mỹ, bao gồm trong khuôn khổ giải quyết vấn đề Ukraine.
Đáng chú ý, Tổng thống Putin cho hay cho biết Moscow sẵn sàng hợp tác với Mỹ để phát triển các mỏ khoáng sản đất hiếm, bao gồm ở tỉnh Donetsk, Luhansk, Kherson và Zaporizhia - vốn là 4 tỉnh Ukraine mà Nga tuyên bố đã sáp nhập vào Nga cuối năm 2022. Ông Putin cũng đã tổ chức một cuộc họp về sự phát triển của ngành công nghiệp đất hiếm vào đầu tuần này.
Về thỏa thuận khoáng sản giữa Mỹ và Ukraine, ông Putin cho biết một thỏa thuận như vậy sẽ không đáng lo ngại và rằng Nga có "nhiều tài nguyên loại này hơn đáng kể so với Ukraine". Tổng thống Nga cũng cho biết Moscow và Washington có thể hợp tác khai thác nhôm.
Ngày 25-2, hãng tin NBC News dẫn lời một quan chức Mỹ rằng các trợ lý hàng đầu của Tổng thống Putin đã đưa ra ý tưởng hợp tác trên với các quan chức chính quyền ông Trump trong cuộc đàm phán Mỹ-Nga tại Saudi Arabia vào tuần trước.
Các lựa chọn mà Nga đã chuẩn bị cụ thể để thảo luận với các quan chức Mỹ trong cuộc đàm phán đó bao gồm các kịch bản có thể cho phép chính quyền ông Trump tiếp cận các khoáng sản ở Donetsk và Zaporizhia. Quan chức này cho hay chính quyền Tổng thống Trump chưa cam kết về một thỏa thuận giữa Mỹ và Nga về khoáng sản đất hiếm nhưng cũng không loại trừ khả năng này.
“Ông Trump là người theo chủ nghĩa giao dịch, vì vậy ông Putin hiểu điều đó và đã đưa ra động thái phản công này” - một cựu nhà ngoại giao Mỹ nhận định, lưu ý rằng Nga có thể thấy rõ rằng ông Trump quan tâm đến tài nguyên thiên nhiên của Ukraine và sự do dự trước đó của ông Zelensky.
Đại sứ quán Nga tại Mỹ chưa bình luận về thông tin trên của NBC News.
Đầu tuần này, Tổng thống Trump cũng đã gợi mở về một thỏa thuận với Nga. “Chúng tôi đang cố gắng thực hiện một số thỏa thuận phát triển kinh tế. Họ có rất nhiều thứ mà chúng tôi muốn. Bạn biết đấy, họ có rất nhiều đất hiếm. Đó là một trữ lượng rất lớn” - ông Trump nói với các phóng viên, ám chỉ đến Nga.
“Nếu chúng ta có thể làm được điều đó, tôi nghĩ đó sẽ là điều rất tốt cho hòa bình thế giới và hòa bình lâu dài. Cũng giống như chúng ta đang làm với Ukraine, chúng ta có thể thực hiện một số phát triển kinh tế với Nga và có được những thứ mà chúng ta muốn” - Tổng thống Trump nói thêm.
Nội dung thỏa thuận khoáng sản giữa Mỹ và Ukraine
Bản thỏa thuận khoáng sản Mỹ-Ukraine cuối cùng, hoàn tất vào ngày 24-2, quy định thành lập một quỹ, trong đó Ukraine sẽ đóng góp 50% doanh thu từ việc khai thác và thương mại hóa các tài nguyên khoáng sản thuộc sở hữu nhà nước trong tương lai (bao gồm dầu khí và hệ thống hậu cần liên quan). Quỹ này sẽ được sử dụng để đầu tư vào các dự án trong nước.
Theo các điều khoản, quyền sở hữu chung của quỹ đầu tư sẽ được xác định dựa trên mức độ đóng góp tài chính thực tế, trong khi quyền quản lý sẽ được chia sẻ, nhưng Mỹ vẫn nắm quyền quyết định theo luật pháp của Washington.
Các vấn đề về cổ phần của Mỹ trong quỹ và điều kiện của "sở hữu chung" sẽ được làm rõ trong các thỏa thuận bổ sung, theo Financial Times.
Thỏa thuận không bao gồm các nguồn hiện đang đóng góp vào ngân sách nhà nước Ukraine, đồng nghĩa với việc các hoạt động của Naftogaz và Ukrnafta – hai tập đoàn dầu khí lớn nhất Kiev – sẽ không nằm trong phạm vi áp dụng.
Thỏa thuận không bao gồm các bảo đảm an ninh từ Mỹ, dù Kiev ban đầu đã kiên quyết yêu cầu điều này.
Theo tờ Economic Pravda, dự thảo mới nhất và vừa được thống nhất đã loại bỏ yêu cầu trước đó của Mỹ về quyền tiếp cận nguồn tài nguyên trị giá 500 tỉ USD của Ukraine – điểm mấu chốt gây tranh cãi trong quá trình đàm phán.
