Sau khi tiếp thu ý kiến từ các bộ, ngành và địa phương, Bộ LĐ-TB&XH vừa trình Chính phủ dự thảo Luật BHXH (sửa đổi), trong đó ghi nhận nhiều góp ý về đề xuất chỉ cho người lao động (NLĐ) rút 50% BHXH một lần.
 |
Người lao động làm thủ tục nhận hỗ trợ từ cơ quan BHXH. Ảnh: VIẾT LONG |
Quy định về BHXH một lần rất nhạy cảm
Theo đó, dự luật đưa ra hai phương án về BHXH một lần. Phương án 1 là sau 12 tháng không tham gia BHXH và có thời gian đóng chưa đủ 20 năm, NLĐ được nhận BHXH một lần. Tuy nhiên, khi muốn đóng BHXH lại, NLĐ phải tích lũy từ đầu, dẫn đến thiệt thòi trong thụ hưởng các chế độ do thời gian đóng ngắn.
Phương án 2, sau 12 tháng không tham gia BHXH và có thời gian đóng chưa đủ 20 năm nhưng NLĐ có yêu cầu thì được giải quyết nhưng mức hưởng không quá 50% tổng thời gian đã đóng vào quỹ hưu trí và tử tuất. Thời gian còn lại được bảo lưu, khi NLĐ tiếp tục tham gia BHXH sẽ cộng nối để hưởng các chế độ. Tuy nhiên, Bộ LĐ-TB&XH cũng nhận định phương án này khiến NLĐ có cảm giác bị giảm quyền lợi.
Quy định về BHXH một lần hết sức nhạy cảm, phức tạp, do đó cơ quan chủ trì soạn thảo đề xuất Chính phủ báo cáo xin ý kiến của các đại biểu Quốc hội
cả hai phương án.
Theo cơ quan soạn thảo, qua quá trình khảo sát thực tế tại các địa phương, làm việc trực tiếp với các doanh nghiệp và khảo sát của một số tờ báo điện tử về hai phương án hưởng BHXH trên, đa số người dân muốn giữ nguyên quy định hiện hành, chỉ một số ít lựa chọn phương án 2. Trong khi đó, cơ quan soạn thảo ghi nhận các ý kiến góp ý bằng văn bản của các bộ, ngành, địa phương cho thấy phần lớn chọn phương án 2. “Quy định về BHXH một lần hết sức nhạy cảm, phức tạp, do đó cơ quan chủ trì soạn thảo đề xuất Chính phủ báo cáo xin ý kiến của các đại biểu Quốc hội cả hai phương án…” - Bộ LĐ-TB&XH nêu.
Bộ LĐ-TB&XH cho rằng để hạn chế rút BHXH một lần, dự luật đã có nhiều sửa đổi, bổ sung theo hướng gia tăng quyền lợi, tính hấp dẫn, khuyến khích NLĐ bảo lưu thời gian đóng để hưởng lương hưu thay vì nhận một lần. Cụ thể, đề xuất giảm năm đóng BHXH để hưởng lương hưu từ 20 năm xuống còn 15 năm; NLĐ có thể chọn hưởng trợ cấp hằng tháng khi có thời gian đóng BHXH mà không đủ điều kiện hưởng lương hưu và chưa đủ tuổi hưởng trợ cấp hưu trí xã hội, đồng thời được hưởng BHYT do ngân sách nhà nước đảm bảo…
Trước năm 2019, số rút BHXH một lần trong một năm khoảng 500.000 người. Năm 2023, con số này là hơn 900.000 người. Số rút một lần gần bằng số tham gia mới.
Hai nhóm ý kiến
Dự luật lần này còn đề xuất ngân sách nhà nước hỗ trợ chính sách trợ cấp hưu trí xã hội, trợ cấp chế độ thai sản 2 triệu đồng đối với người tham gia BHXH tự nguyện, trợ cấp BHYT đối với người hưởng trợ cấp hằng tháng trước khi đủ tuổi hưởng trợ cấp hưu trí xã hội…
Quá trình tổng hợp ý kiến, Bộ LĐ-TB&XH nhận thấy có hai nhóm ý kiến. Nhóm thứ nhất, thống nhất về việc cần thiết phải có sự hỗ trợ từ Nhà nước nhằm tăng tính hấp dẫn, thu hút người dân tham gia BHXH, hạn chế hưởng BHXH một lần. Một số ý kiến đề nghị tăng mức hỗ trợ, giảm độ tuổi hưởng trợ cấp hưu trí xã hội từ 80 tuổi xuống 75 tuổi, tăng trợ cấp thai sản với người tham gia BHXH tự nguyện. Nhóm thứ hai, đề nghị không dùng ngân sách nhà nước hỗ trợ mà lấy từ nguồn Quỹ BHXH do NLĐ đóng.
Theo Bộ LĐ-TB&XH, mục tiêu trung ương giao cho ngành tại Nghị quyết 28 về cải cách chính sách BHXH là đến năm 2030 đạt khoảng 60% lực lượng lao động trong độ tuổi tham gia BHXH (tương đương 29,4 triệu người); khoảng 60% người sau độ tuổi nghỉ hưu được hưởng lương hưu, BHXH hằng tháng và trợ cấp hưu trí xã hội (tương đương 8,94 triệu người).
“Tuy vậy, đến hết ngày 31-12-2022 mới có 35% số người sau độ tuổi nghỉ hưu được hưởng các chế độ trên, tương đương 5,1 triệu người. Trong sáu năm tới phải tăng 25% số người sau độ tuổi nghỉ hưu được hưởng các chế độ trên (tương đương 3,84 triệu người) là một áp lực rất lớn” - Bộ LĐ-TB&XH nêu.
Khi chưa có chính sách hỗ trợ người dân tham gia BHXH tự nguyện từ ngân sách nhà nước, diện bao phủ BHXH luôn ở mức dưới 20% lực lượng lao động trong độ tuổi. Đặc biệt, người tham gia BHXH tự nguyện rất thấp, ở mức 0,43% lực lượng lao động trong độ tuổi. Sau khi Nghị quyết 28 đi vào cuộc sống, có hỗ trợ từ Nhà nước, tỉ lệ bao phủ BHXH đạt 38,7% lực lượng lao động trong độ tuổi vào năm 2022. Tỉ lệ tham gia BHXH tự nguyện đạt 3,18%. Do đó, Bộ LĐ-TB&XH cho rằng nếu không có sự hỗ trợ của Nhà nước sẽ không thể đạt được mục tiêu.•
Ngân hàng Thế giới (WB) và Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) đã tổng hợp kinh nghiệm triển khai thực hiện chính sách BHXH của hơn 100 quốc gia trên thế giới, cho thấy rất ít quốc gia có mức thu nhập bình quân đầu người 20.000 USD/năm đạt được diện bao phủ BHXH 60% lực lượng lao động trong độ tuổi nếu không có sự hỗ trợ từ Nhà nước.
Muốn mở rộng diện bao phủ BHXH, chỉ có con đường duy nhất là phải phát triển song song cả hai chính sách đó là quy định việc tham gia bắt buộc đối với đối tượng lao động có quan hệ lao động và quy định việc tham gia BHXH tự nguyện với sự hỗ trợ từ Nhà nước đối với nhóm đối tượng còn lại (lao động không có quan hệ lao động bằng hợp đồng lao động).
