Việc Quốc hội thông qua ba luật giáo dục lớn vào sáng 10-12 sẽ tạo bước ngoặt trong phát triển giáo dục và đào tạo.
Từ năm 2026, không còn cấp bằng THCS
Một trong những điểm đáng chú ý của Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục là từ năm 2026 sẽ không cấp bằng tốt nghiệp THCS. Thay vào đó, học sinh sẽ được nhận xác nhận “hoàn thành chương trình THCS hoặc tương đương”.
Bên cạnh đó, Luật quy định hệ thống văn bằng, chứng chỉ được cấp dưới dạng bản giấy hoặc bản số nhằm thúc đẩy chuyển đổi số trong giáo dục.
Theo luật mới, hệ thống văn bằng của giáo dục quốc dân gồm: bằng tốt nghiệp THPT, bằng trung học nghề, trung cấp, cao đẳng, cử nhân, thạc sĩ, tiến sĩ và văn bằng chương trình đào tạo chuyên sâu của một số ngành, lĩnh vực đặc thù.
Bộ trưởng Bộ GD&ĐT thống nhất quản lý văn bằng, chứng chỉ toàn hệ thống để bảo đảm liên thông, minh bạch. Riêng văn bằng các chương trình đào tạo chuyên sâu sau đại học lĩnh vực sức khỏe (như bác sĩ nội trú, bác sĩ chuyên khoa) do Bộ Y tế hướng dẫn và quản lý theo quy định của Luật Giáo dục đại học.
Liên quan đến sách giáo khoa, Luật quy định Bộ trưởng Bộ GD&ĐT quyết định một bộ sách giáo khoa giáo dục phổ thông sử dụng thống nhất toàn quốc. Điều này nhằm bảo đảm cho Bộ GD&ĐT lựa chọn phương án biên soạn một bộ sách mới hoặc lựa chọn, chỉnh lý từ các bộ sách hiện hành.
Một điểm mới quan trọng là miễn học phí đối với toàn bộ học sinh phổ thông trong cơ sở giáo dục công lập trên phạm vi cả nước. Chính phủ quyết định việc miễn phí sách giáo khoa cho học sinh.
Luật cũng nêu rõ Quỹ học bổng quốc gia có tư cách pháp nhân, con dấu và tài khoản riêng. Quỹ trực thuộc Bộ GD&ĐT, hoạt động không vì mục đích lợi nhuận. Bên cạnh kinh phí ngân sách nhà nước cấp hằng năm, Quỹ được tiếp nhận các khoản đóng góp tự nguyện, hiến, tặng hợp pháp của tổ chức, cá nhân và các nguồn hợp pháp khác. Điều này nhằm mở rộng nguồn lực, tăng cơ hội cấp học bổng cho người học.
Tăng tự chủ gắn liền với trách nhiệm giải trình
Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) thiết lập một hệ thống giáo dục đại học thống nhất, quản trị tiên tiến, gia tăng sức mạnh nội sinh. Luật kết thúc hoạt động của Hội đồng trường tại các cơ sở giáo dục đại học công lập và tăng cường vai trò lãnh đạo của tổ chức Đảng. Luật đảm bảo quyền tự chủ toàn diện của các trường đại học về không gian học thuật, đội ngũ cán bộ, nghiên cứu khoa học, đổi mới sáng tạo, tài chính và hợp tác quốc tế.
Một trong những nội dung trọng tâm là mở rộng quyền tự chủ đại học. Chính phủ đã tiếp thu ý kiến để thể chế hóa quan điểm tự chủ nhưng không “tự lo”, đảm bảo nhà nước và cơ sở giáo dục đại học cùng chia sẻ trách nhiệm phát triển hệ thống. Quy định mới hướng tới xây dựng mô hình tự chủ toàn diện, đồng thời đặt ra yêu cầu cao hơn về minh bạch, trách nhiệm giải trình và kiểm định chất lượng.
Luật cũng làm rõ việc đào tạo bác sĩ nội trú, chuyên khoa 1 và chuyên khoa 2 là đào tạo chuyên sâu sau đại học theo hướng nghề nghiệp, không thuộc các trình độ học thuật thạc sĩ hay tiến sĩ. Bộ Y tế sẽ hướng dẫn, tổ chức, quản lý các chương trình này.
Luật cho phép các trường đại học hợp tác với doanh nghiệp và viện nghiên cứu để triển khai các giải pháp công nghệ. Đồng thời, cơ sở giáo dục đại học được yêu cầu thực hiện chuyển đổi số trong toàn bộ hoạt động quản trị và đào tạo.
Về đại học vùng, Luật Giáo dục đại học tăng hiệu quả quản trị, làm rõ chức năng điều phối chiến lược và rà soát giảm khâu trung gian. Với trường đại học thành viên, Luật đảm bảo sự thống nhất giữa mô hình tổ chức của Đại học Quốc gia, đại học vùng và hệ thống giáo dục đại học nói chung, theo tinh thần tinh gọn bộ máy, tăng hiệu quả.
Bổ sung mô hình trung học nghề
Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi) đã được Quốc hội thông qua. Một trong những điểm đáng chú ý nhất là việc bổ sung mô hình Trung học nghề và mở rộng đối tượng tham gia hoạt động giáo dục nghề nghiệp.
Điều này nhằm hoàn thiện hệ thống giáo dục quốc dân theo hướng mở, linh hoạt và liên thông, tạo cơ hội học tập suốt đời cho mọi công dân.
Trung học nghề được xác định là cùng bậc học với trường THPT, tích hợp kiến thức cốt lõi của chương trình THPT và chuyên môn nghề. Mục tiêu giúp người học vừa hoàn thiện trình độ học vấn phổ thông, vừa trang bị năng lực nghề nghiệp để thực hiện các công việc trong môi trường quen thuộc của ngành nghề.
Việc bổ sung mô hình này nhằm tăng cường định hướng nghề nghiệp cho thanh thiếu niên từ bậc phổ thông. Đồng thời, tăng số lượng học sinh sau THCS và THPT vào học giáo dục nghề nghiệp, đẩy nhanh lộ trình phổ cập nghề theo tinh thần Kết luận 91 của Bộ Chính trị.
Luật cũng đẩy mạnh phân cấp, phân quyền nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về giáo dục nghề nghiệp, đảm bảo thực hiện nghiêm túc, đồng bộ các chủ trương của Đảng và Nhà nước.
Quốc hội cũng đã thông qua nghị quyết của Quốc hội về một số cơ chế, chính sách đặc thù, vượt trội để thực hiện đột phá phát triển giáo dục và đào tạo; nghị quyết về chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia hiện đại hóa, nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo giai đoạn 2026-2035.
Các luật, nghị quyết sẽ có hiệu lực từ ngày 1-1-2026.
