UBND TP.HCM vừa ban hành Đề án thí điểm chính sách tạo động lực thương mại hóa, đưa nhanh kết quả nghiên cứu và tài sản trí tuệ hình thành từ ngân sách nhà nước vào sản xuất, kinh doanh.
Đề án là kết quả của chương trình hợp tác giữa Ban Thường vụ Thành ủy TP.HCM và Ban cán sự Đảng Bộ Khoa học và Công nghệ. Đây là bước đi đột phá nhằm biến tri thức khoa học thành động lực tăng trưởng kinh tế, hiện thực hóa chủ trương của Trung ương về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo.
Nhiều sản phẩm tiềm năng bị "cất tủ"
Bà Nguyễn Thị Thu Sương, Trưởng Phòng Phát triển Khoa học Công nghệ, Sở Khoa học và Công nghệ TP.HCM, cho biết: “Mô hình này rất mới ở Việt Nam nói chung và TP.HCM nói riêng”.
Theo bà Sương, dù sở hữu nguồn lực nghiên cứu lớn, tỉ lệ kết quả nghiên cứu được thương mại hóa tại TP.HCM còn thấp, nhiều sản phẩm tiềm năng vẫn “nằm trên giá sách” do vướng mắc về cơ chế, tài chính và kết nối thị trường.
Thực tế, tỉ lệ thương mại hóa kết quả nghiên cứu khoa học tại TP.HCM chỉ đạt khoảng 5%. Đây là một con số quá thấp so với tiềm năng của một trung tâm khoa học - công nghệ hàng đầu.
Bà Sương phân tích, từ ý tưởng đến sản phẩm thương mại trải qua 8 bước. Các khâu đầu về hoàn thiện ý tưởng hiện được làm rất tốt nhưng khâu đưa sản phẩm ra thị trường lại đang bị “cất trong ngăn kéo”.
Nguyên nhân của việc này là do thiếu cơ chế liên kết giữa nhà nghiên cứu và doanh nghiệp. Kinh nghiệm các quốc gia khác cho thấy nhà nước đóng vai trò kiến tạo thị trường rất quan trọng.
Quy định về giao quyền hiện nay chưa khuyến khích doanh nghiệp tham gia quá trình thương mại hóa. Nếu doanh nghiệp bỏ 70% vốn, nhà nước bỏ 30% nhưng quyền sở hữu lại giao cho trường đại học hoặc nhà nước giữ thì doanh nghiệp không mặn mà đầu tư.
Chính vì vậy, đề án được xây dựng lần này sẽ giúp tháo gỡ các điểm nghẽn, giúp kết quả nghiên cứu đi nhanh hơn, ra thị trường sớm hơn và tạo giá trị thực cho xã hội.
Đột phá cơ chế giao quyền
Trên tinh thần đó, đề án sẽ đột phá 4 nội dung. Một là mở rộng cơ chế giao quyền khai thác kết quả nghiên cứu bằng cách ưu tiên, lấy doanh nghiệp làm trung tâm, để doanh nghiệp đưa sản phẩm ra thị trường. Nếu doanh nghiệp có đầu tư thì kết quả nghiên cứu sẽ thuộc về doanh nghiệp đó, không cần bồi hoàn cho nhà nước. Điều này giúp thắt chặt mối liên kết giữa ba nhà (nhà nghiên cứu, nhà nước, doanh nghiệp).
Hai là, đề án thiết lập một hệ thống hỗ trợ tài chính mới nhằm chia sẻ rủi ro với doanh nghiệp trong giai đoạn sản xuất thử nghiệm.
Cụ thể, phần kinh phí đầu tư của nhà nước ở dự án trước không tính vào tỉ lệ để đầu tư cho dự án sau để thu hút doanh nghiệp tham gia đồng hành. Điều này đồng nghĩa với việc nhà nước chấp nhận chịu phần rủi ro lớn hơn để tạo đà cho doanh nghiệp đưa sản phẩm ra thị trường.
Ba là, thiết lập cơ chế kiểm soát minh bạch, chấp nhận rủi ro có kiểm soát bằng những tiêu chí đánh giá rõ ràng, gắn với hiệu quả kinh tế - xã hội, tạo không gian an toàn cho các tổ chức, cá nhân dám thử nghiệm, dám đổi mới.
Bốn là nhà nước sẽ hỗ trợ kinh phí để hoàn thiện sản phẩm, sản xuất thử nghiệm, đăng ký sở hữu trí tuệ, định giá công nghệ, đồng thời phát huy vai trò của các tổ chức trung gian như Trung tâm Khởi nghiệp sáng tạo TP.HCM (SIHUB), Trung tâm Thông tin - Thống kê và Ứng dụng tiến bộ Khoa học và Công nghệ trong tư vấn, kết nối thị trường và nhà đầu tư. Toàn bộ phần kết quả đầu tư của nhà nước sẽ thuộc về tổ chức chủ trì hoặc doanh nghiệp.
Bà Nguyễn Thị Thu Sương thông tin đề án được thí điểm trong vòng hai năm (2026 – 2028) dưới hình thức một “sandbox chính sách”.
Mục tiêu đặt ra là đưa ít nhất 10 sản phẩm khoa học công nghệ ra thị trường theo tiêu chuẩn Made in Vietnam; tỉ lệ tài sản trí tuệ từ nhiệm vụ khoa học - công nghệ sử dụng ngân sách nhà nước được khai thác thương mại đạt 8 - 10%. Đồng thời, hình thành mô hình hợp tác chặt chẽ giữa nhà nước, viện/trường và doanh nghiệp, tạo nền tảng cho hệ sinh thái đổi mới sáng tạo bền vững.
“Đề án không chỉ là một chính sách thí điểm, mà còn là cam kết mạnh mẽ của TP.HCM trong việc chuyển từ đầu tư cho nghiên cứu sang đầu tư cho giá trị tạo ra từ nghiên cứu” – bà Sương chia sẻ và nhấn mạnh TP sẽ hướng tới xây dựng môi trường nơi nhà khoa học yên tâm sáng tạo, doanh nghiệp mạnh dạn đầu tư và nhà nước đóng vai trò kiến tạo và đồng hành.
Sở Khoa học và Công nghệ kỳ vọng đây sẽ là mô hình mẫu, góp phần đưa TP.HCM trở thành trung tâm khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo hàng đầu của cả nước và khu vực trong thời gian tới.
Khát vọng của TP.HCM
Đề án thí điểm chính sách tạo động lực thương mại hóa, đưa nhanh kết quả nghiên cứu và tài sản trí tuệ hình thành từ ngân sách nhà nước vào sản xuất, kinh doanh là chính sách mới thể hiện tư duy mạnh dạn, đột phá của TP.HCM nhằm giải quyết bài toán “đề tài nghiên cứu cất tủ”.
Từ đó, thúc đẩy sản phẩm nghiên cứu khoa học ra thị trường bằng sự phối hợp của ba nhà (nhà nghiên cứu, nhà nước, doanh nghiệp). Các cơ chế mới giúp tạo ra một hệ sinh thái an toàn, nhà nước đóng vai trò kiến tạo, doanh nghiệp tự tin đầu tư và nhà khoa học được hỗ trợ tối đa để sáng tạo.
Đây chính là khát vọng của TP.HCM trong việc biến các tài sản trí tuệ thành giá trị kinh tế thực tiễn, đưa kết quả nghiên cứu khoa học ra thị trường.
Ông LÂM ĐÌNH THẮNG, Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ TP.HCM
