Ngày 16 đến 19-6 tới đây, Nghị viện châu Âu khoá mới sẽ nhóm họp tại Pháp sau khi cuộc bầu cử vào cuối tuần trước chứng kiến sự trỗi dậy của làn sóng cực hữu và dân túy. Những quốc gia đầu tàu của Liên minh châu Âu (EU) như Pháp và Đức cũng chứng kiến sự thắng thế của các đảng cực hữu.
Bức tranh Nghị viện châu Âu thế nào sau bầu cử?
Tại Nghị viện châu Âu, theo kết quả bầu cử sơ bộ, nhóm trung hữu Nhân dân châu Âu (EPP) đã giành được 186 ghế, tăng 1% so với năm 2019, qua đó kiểm soát khoảng 1/4 số ghế trong Nghị viện châu Âu. Nhóm trung tả Xã hội và Dân chủ (S&D) giành được 135 ghế, chiếm 19%, theo tờ South China Morning Post.
Các đảng cực hữu gồm nhóm Bảo thủ và Cải cách châu Âu (ECR), nhóm Bản sắc và Dân chủ (ID) cùng với AfD và đảng Fidesz của Hungary tổng cộng nắm giữ 156 ghế. Sự trỗi dậy của những đảng cực hữu này khiến nhiều người suy đoán rằng một siêu nhóm cực hữu kết hợp ECR và ID có thể xuất hiện, dù điều này khó có thể xảy ra do sự chia rẽ về hệ tư tưởng của các đảng trong mỗi nhóm, theo Viện nghiên cứu Chatham House (Anh).
Trong khi đó, khối Đổi mới châu Âu (Renew), đảng Xanh và một đảng tự do thân châu Âu chịu tổn thất nặng nề nhất trong cuộc bầu cử vừa qua.
Một số quốc gia thành viên EU chứng kiến sự trỗi dậy của làn sóng cực hữu. Tại Pháp, đảng cực hữu Mặt trận Quốc gia của phe đối lập giành 31,5% phiếu bầu, cao hơn gấp đôi so với đảng Phục hưng của Tổng thống Emmanuel Macron khi chỉ nhận 15,2% phiếu bầu, theo đài CNN. Sự thất bại của đảng cầm quyền đã khiến ông Macron giải tán quốc hội và kêu gọi tổ chức bầu cử sớm.
Ở Đức, đảng cực hữu Giải pháp thay thế cho nước Đức (AfD) giành được nhiều phiếu bầu trong cuộc bầu cử vừa qua. Trong khi đó, đảng Dân chủ Xã hội của Thủ tướng Olaf Scholz nhận kết quả thấp nhất từ trước đến nay. Bên cạnh đó, phe cực hữu cũng giành chiến thắng ở các quốc gia khác như Áo, Ý, Hungary,...
Tác động ra sao đối với EU?
Mặc dù nhóm trung hữu EPP, trung tả S&D và khối Renew vẫn giữ vị thế là ba đảng lớn nhất trong Nghị viện châu Âu, nhưng sự trỗi dậy của các nhóm cực hữu, dân tuý có tác động lớn tới cục diện chính trị EU trong những năm tới.
Nghị viện châu Âu có quyền lực tương đối hạn chế trong chính sách đối ngoại, an ninh và quốc phòng, nhưng có vai trò quan trọng trong việc xây dựng pháp luật, định hình các cuộc tranh luận chính trị và phân bổ nguồn lực tài chính.
Theo Viện Nghiên cứu Chatham House, khả năng các đảng cực hữu phát huy ảnh hưởng thực sự trong Nghị viện châu Âu sẽ bị kiềm chế bởi mức độ đoàn kết của họ. Các đảng này không thống nhất trong các vấn đề chính như hỗ trợ Ukraine và trách nhiệm tài chính.
Về vấn đề kinh tế, các chuyên gia cho rằng Ủy ban châu Âu và Nghị viện châu Âu nhiệm kỳ mới có thể sẽ tiếp tục xu hướng chủ nghĩa bảo hộ và can thiệp nhiều hơn vào các ngành công nghiệp chiến lược, mặc dù EU sẽ vẫn là một nền kinh tế mở, phụ thuộc vào thương mại, theo kênh CNBC. Mặc dù trên thực tế, Ủy ban châu Âu áp đặt các biện pháp bảo hộ thương mại chứ không phải Nghị viện châu Âu nhưng những thay đổi tại cơ quan lập pháp này vẫn có nhiều ảnh hưởng lên chính sách của khối.
Trong khi đó, nhà kinh tế trưởng Joerg Kraemer của Ngân hàng Commerzbank (Đức) cho biết: “Động thái chính trị thiên về cánh hữu trong Nghị viện châu Âu và kết quả của cuộc bầu cử quốc hội mới ở Pháp chắc chắn sẽ dẫn đến nhiều rào cản thương mại hơn giữa EU và Trung Quốc”.
Vấn đề nhập cư sẽ vẫn là trọng tâm trong chương trình nghị sự của Nghị viện châu Âu khoá mới với các đảng cánh hữu dự kiến sẽ ủng hộ việc tăng cường an ninh biên giới và lập trường cứng rắn hơn đối với dòng người nhập cư.
Ảnh hưởng của các đảng cực hữu đối với vấn đề nhập cư đã có từ trước cuộc bầu cử khi các đảng trung dung cố gắng áp dụng các quan điểm cực hữu về vấn đề nhập cư ở cả cấp quốc gia và EU nhằm giành sự ủng hộ của cử tri. Theo Chatham House, nhập cư là vấn đề mà các đảng trong phe cực hữu thống nhất rất cao.
Bên cạnh đó, việc đảng Xanh mất nhiều ghế trong cuộc bầu cử vừa qua khiến cho các chính sách về khí hậu, vốn đã chịu áp lực trong bối cảnh khủng hoảng chi phí sinh hoạt và tăng trưởng kinh tế yếu, có thể sẽ phải đối mặt những trở ngại hơn nữa. Mặc dù sự trỗi dậy của phe cực hữu có thể không dẫn tới việc hủy bỏ các chính sách khí hậu hiện tại, nhưng có thể khiến việc thông qua các chính sách mới trở nên khó nhằn hơn.
Tiến trình mở rộng khối này cũng sẽ trở nên phức tạp do nhiều nhà lãnh đạo EU đã nói rõ rằng EU cần cải cách cùng lúc với quá trình mở rộng, bao gồm việc chuyển sang bỏ phiếu đa số trong các lĩnh vực nhạy cảm như chính sách thuế và chính sách đối ngoại, thay vì dựa trên nguyên tắc đồng thuận tuyệt đối. Các đảng cánh hữu và cực hữu theo chủ nghĩa dân túy thường phản đối những cải cách như vậy vì họ coi chúng làm xói mòn chủ quyền quốc gia, theo Trung tâm Cải cách châu Âu (CER).
“Chính sách của EU đối với việc mở rộng sẽ vẫn tiếp tục thảo luận nhưng ý chí chính trị yếu kém và chính trị nội bộ theo chủ nghĩa dân tộc ở nhiều quốc gia thành viên có thể sẽ ngăn cản việc chấp nhận các thành viên mới trong nhiệm kỳ của Ủy ban châu Âu tiếp theo” - nhà phân tích Mario Bikarski và Laurent Balt, công ty tư vấn Verisk Maplecroft (Anh), cho hay.
Theo hai nhà phân tích này, vấn đề trên cùng với “tiến độ đàm phán gia nhập chậm chạp đồng nghĩa EU dự kiến sẽ vẫn là một khối gồm 27 thành viên cho tới năm 2029”.
Tác động thế nào tới viện trợ Ukraine?
Kết quả bầu cử khó có thể có tác động ngay lập tức đến sự ủng hộ của châu Âu dành cho Ukraine. Nhiều nghị sĩ bảo thủ ủng hộ Ukraine trong cuộc chiến với Nga, ít nhất là khi đề cập viện trợ vũ khí cho Kiev, theo Trung tâm Cải cách châu Âu (CER).
Trong khi đó, chuyên gia Panayiotis Ioakimidis - GS Quan hệ quốc tế tại ĐH Athens (Hy Lạp) cho rằng sự thắng thế của làn sóng cực hữu, đặc biệt ở Pháp và Đức, sẽ tác động lớn tới sự ủng hộ của châu Âu đối với Ukraine, theo hãng thông tấn Anadolu (Thổ Nhĩ Kỳ).
“Hầu hết các đảng [cực hữu] này thân khá thân thiện với Tổng thống Vladimir Putin và Nga, trong khi dè dặt hoặc rất thù địch với Ukraine. Họ không muốn hỗ trợ Ukraine. Họ không muốn cung cấp hỗ trợ kinh tế hoặc quân sự cho Ukraine” - ông Ioakimidis nói.
Ông Ioakimidis nhấn mạnh rằng mọi thứ sẽ trở nên rõ ràng hơn khi quá trình bầu chọn các vị trí lãnh đạo tại Ủy ban châu Âu và Hội đồng châu Âu hoàn tất.
Tuy nhiên, hội nhập kinh tế sẽ trở nên phức tạp hơn nhiều. Ví dụ, các đảng cánh hữu theo chủ nghĩa dân túy (và thậm chí một số đảng thuộc phe trung hữu) khó có thể ủng hộ việc Ukraine tiếp cận thị trường nhiều hơn nếu điều này làm phật lòng những cử tri mà họ coi là quan trọng, chẳng hạn như nông dân. Nhiều đảng cánh hữu cũng có thể hoài nghi các khoản hỗ trợ tài chính bổ sung cho Ukraine và cho rằng tốt hơn nên chi tiền vào việc hỗ trợ các công dân và doanh nghiệp EU.
Khả năng bà Ursula von der Leyen tái đắc cử Chủ tịch Uỷ ban châu Âu
Tạp chí Foreign Affairs nhận định rằng đương kim Chủ tịch Uỷ ban châu Âu Ursula von der Leyen đang ở một vị trí vững chắc để tiếp tục đảm nhiệm vai trò này sau khi nhóm trung hữu Nhân dân châu Âu (EPP) của bà giành được nhiều ghế nhất tại Nghị viện châu Âu.
Bên cạnh đó, bà von der Leyen có nhiều lợi thế, đặc biệt là khi các lãnh đạo EU muốn có một bàn tay vững chắc để lèo lái khối này trước khả năng cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump tái đắc cử và tất cả biến động xuyên Đại Tây Dương có thể kéo theo.
Nếu bà von der Leyen chính thức được các lãnh đạo EU đề cử cho nhiệm kỳ thứ hai, bà sẽ phải đối mặt với một trận chiến khó khăn trong cuộc bỏ phiếu tại Nghị viện châu Âu, rất có thể sẽ diễn ra vào tháng 9.
Bà von der Leyen cần ít nhất 361 trong số 720 phiếu bầu để tái đắc cử Chủ tịch Uỷ ban châu Âu. Điều này sẽ khó khăn vì không phải tất cả các nghị sĩ trong các nhóm trung hữu, trung tả và tự do sẵn sàng ủng hộ bà von der Leyen như họ đã làm trong cuộc bầu cử năm 2019 do bất đồng với những chính sách của bà.
