Hàng loạt bất cập, hạn chế có nguy cơ gây thất thoát ngân sách, tài nguyên quốc gia trong các dự án đổi đất lấy hạ tầng, dưới hình thức hợp đồng BT (xây dựng chuyển giao), xảy ra ở nhiều địa phương, đã được Kiểm toán Nhà nước chỉ ra trong báo cáo gửi Quốc hội về quyết toán ngân sách nhà nước năm 2018.
Kết quả kiểm toán 29 dự án BT tại 11 địa phương địa phương (Hà Nội, TP.HCM, Bắc Ninh, Thanh Hóa, Quảng Ninh, Hải Phòng, Hưng Yên, Khánh Hòa, Phú Yên, Gia Lai, Cà Mau) cho thấy tất cả đều thực hiện dưới hình thức chỉ định nhà đầu tư.
Nhưng ngay cả áp dụng hình thức có yếu tố cạnh tranh thấp này thì tại một số dự án còn xảy ra cả việc "tiền trảm hậu tấu", nhà đầu tư vào triển khai, thi công dự án rồi mới hoàn tất thủ tục chỉ định. Chưa kể, nhiều dự án không xây dựng và công bố danh mục dự án, hoặc "chỉ định" phải nhà đầu tư hạn chế năng lực...
Đường Phạm Văn Đồng được thực hiện theo hình thức BT. Ảnh: PLO
Đi vào cụ thể, tại Hà Nội, hầu hết các dự án đều xảy ra việc xác định tổng mức đầu tư ban đầu lớn hơn nhiều so với giá trị thực tế triển khai.
Chẳng hạn, dự án tuyến đường từ đê Ngọc Thụy đến khu đô thị mới Thượng Thanh, quận Long Biên, sau khi hoàn tất đã phải giảm dự toán phần xây dựng dựng 69,2 tỉ đồng, chi phí bồi thường giải phóng mặt bằng giảm 754,3 tỉ đồng.
Dự án cải tạo và xây dựng hệ thống cống nối thông hồ Vục, hồ Đầu Băng và hồ Tư Đình, quận Long Biên giảm 26 tỉ đồng phần thi công và 59,6 tỉ phần chi phí bồi thường giải phóng mặt bằng...
Cơ quan kiểm toán còn chỉ ra những dự án mà việc ký hợp đồng chưa đúng quy định, không đảm bảo nguyên tắc ngang giá.
Điển hình là dự án hệ thống tuyến đường nhánh khu du lịch bắc bán đảo Cam Ranh, Khánh Hòa. “Công trình này quyết định dự kiến giao quỹ đất thanh toán hoàn vốn cho nhà đầu tư với giá trị 1.100 tỉ đồng (tính theo đơn giá 459.000 đồng/m2) để thanh toán cho hợp đồng BT với giá trị 312 tỉ đồng là chưa đảm bảo nguyên tắc ngang giá theo quy định…” - báo cáo nêu.
Cũng như vậy, ở Thanh Hóa phê duyệt diện tích và giá đất tạm tính vượt giá trị dự án BT tới 875,5 tỉ đồng.
Từ các phát hiện ấy, với 11 dự án BT được đưa ra mổ xẻ, Kiểm toán Nhà nước đã kiến nghị xử lý số tiền 5.228 tỉ đồng. Trong đó, ba địa phương có số tiền phải xử lý tính trên giá trị dự án lớn nhất lần lượt là TP.HCM 1.182,6 tỉ đồng (25%), Hà Nội 1.854,59 tỉ đồng (23,29%), Bắc Ninh 132,43 tỉ đồng (11,08%).
Cũng báo cáo này, Kiểm toán Nhà nước tiếp tục thông tin về kết quả kiểm toán chín dự án BOT trong năm 2019.
Trong đó, một số dự án BOT có sai phạm như cho phép lập dự án BOT trước khi Chính phủ chấp thuận chủ trương dự án, không thực hiện quy trình lập, phê duyệt và công bố danh mục dự án BOT, phê duyệt dự án trước khi có báo cáo đánh giá tác động môi trường.
Bộ Giao thông Vận tải bị bắt lỗi không tổ chức đấu thầu rộng rãi để lựa chọn nhà đầu tư, như dự án mở rộng xa lộ Hà Nội, quốc lộ 1 và hầu hết chỉ định nhà thầu thi công.
Một số dự án bị tăng tổng mức đầu tư, như dự án đường cao tốc Trung Lương - Mỹ Thuận giai đoạn 1, dự án cải tạo nâng cấp luồng sông Sài Gòn đoạn từ cầu đường sắt Bình Lợi tới cảng Bến Súc…
Có dự án sử dụng nguồn vốn thu phí BOT để hoàn vốn cho hạng mục không thuộc dự án, tiến độ thực hiện chậm so với kế hoạch, nghiệm thu, thanh toán còn sai sót.
Ở nhóm BOT này, Kiểm toán Nhà nước kiến nghị xử lý 925 tỉ đồng. Trong đó, một số dự án có tỉ lệ xử lý số tiền lớn như: Cải tạo nâng cấp luồng sông Sài Gòn đoạn từ cầu đường sắt Bình Lợi tới cảng Bến Súc là 17,345 tỉ đồng (5,18%); đường cao tốc Trung Lương - Mỹ Thuận giai đoạn 1, kiểm toán đợt 1, là 34,3 tỉ đồng (6,39%); nâng cấp tuyến đường Pháp Vân - Cầu Giẽ ở Hà Nội, 340,4 tỉ đồng (7,63%).
Kết quả kiểm toán cũng giảm thời gian thu phí tổng cộng 56,4 năm hoàn vốn của 7/9 dự án so với phương án ban đầu.
Cụ thể, dự án cầu Hòa Trung giảm 15,8 năm, cầu Chà Là giảm 13,9 năm.
Dự án đầu tư xây dựng tuyến đường bộ ven biển đoạn qua địa bàn Hải Phòng và 9 km trên địa bàn tỉnh Thái Bình giảm một năm.
Dự án đầu tư xây dựng và nâng cấp mở rộng 4 đoạn tuyến quốc lộ 60 nối cầu Rạch Miễu đến cầu Cổ Chiên thuộc địa bàn tỉnh Bến Tre giảm bảy năm.
Công trình cải tạo, nâng cấp luồng sông Sài Gòn đoạn từ cầu đường sắt Bình Lợi tới cảng Bến Súc, giảm 7,5 năm.
Dự án cải tạo, nâng cấp quốc lộ 1A đoạn An Sương - An Lạc, giảm 6,3 năm.
Dự án đoạn đường qua thị xã Ninh Hòa và cải tạo quốc lộ 26 tỉnh Khánh Hòa, giảm 4,9 năm.
