Phải xử nặng người găm hàng, tăng giá khẩu trang

Giữa tình hình dịch Corona đang bùng phát, nhiều cơ sở kinh doanh đã găm hàng, tăng giá bán những mặt hàng thiết yếu như khẩu trang y tế, nước rửa tay sát khuẩn… Vậy trường hợp nào có thể xử lý theo quy định về đầu cơ, tích trữ, việc cơ quan nhà nước xử phạt hành vi găm hàng, tăng giá bán, đầu cơ tích trữ… có vi phạm quyền tự do kinh doanh?

Tự do kinh doanh nhưng có giới hạn

Theo luật sư (LS) Bùi Quốc Tuấn (Đoàn LS TP.HCM), các tổ chức, cá nhân sản xuất, kinh doanh được tự định giá hàng hóa, dịch vụ trừ các loại thuộc danh mục do Nhà nước định giá. Khẩu trang y tế và nước rửa tay không thuộc danh mục bình ổn giá, đăng ký giá và danh mục hàng hóa, dịch vụ do Nhà nước định giá mà chỉ phải niêm yết giá và bán theo giá niêm yết theo quy định của Luật Giá. Do đó, khi bán không đúng giá thì sẽ bị xử phạt hành chính về hành vi không niêm yết giá theo quy định.

LS Tuấn nói: “Có ý kiến cho rằng trong dịch Corona chính quyền xử phạt hành vi găm hàng khẩu trang, nước rửa tay là vi phạm tự do kinh doanh. Theo tôi, đây là quan điểm không đúng vì trong bối cảnh thiên tai, địch họa thì Nhà nước có quyền áp dụng các biện pháp luật định để điều tiết, bảo đảm sự ổn định của thị trường”.

Theo đó, Điều 96 Hiến pháp quy định Chính phủ có quyền: Thống nhất quản lý về kinh tế, văn hóa, xã hội, giáo dục, y tế, truyền thông, đối ngoại, quốc phòng, an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội…; thi hành lệnh động viên hoặc động viên cục bộ, lệnh ban bố tình trạng khẩn cấp và các biện pháp cần thiết khác để bảo vệ Tổ quốc, bảo đảm tính mạng, tài sản của nhân dân. Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ có quyền chỉ thị cấm bán nâng giá khẩu trang và nước rửa tay… trong mùa dịch Corona.

TS Phan Anh Tuấn, Trưởng bộ môn Luật hình sự (ĐH Luật TP.HCM), cho rằng quyền tự do kinh doanh là quyền hiến định, cơ bản của công dân. Tuy nhiên, quyền này cũng như bất cứ quyền con người nào khác đều bị giới hạn ở chỗ không được xâm hại quyền của người khác và xã hội. Do đó, lợi dụng quyền tự do kinh doanh để trục lợi và bất chấp lợi ích của cộng đồng và xã hội là không thể chấp nhận được. Các vi phạm ấy sẽ bị xử lý bằng pháp luật dưới các hình thức khác nhau. Đây là yêu cầu tất yếu của Nhà nước trong hoàn cảnh đặc biệt.

Các nhà thuốc thông báo không bán hàng. Ảnh: MXH

Bị xử phạt hành chính nặng

Theo ThS Từ Thanh Thảo (Trường ĐH Luật TP.HCM), khi dịch Corona đang ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng, tính mạng của người dân thì cơ quan nhà nước xử lý hành vi găm hàng, tăng giá bán khẩu trang, nước rửa tay là rất cần thiết và đúng luật.

Đối với hành vi găm hàng, tích trữ hàng hóa nhằm bán lại thu lợi bất chính có thể bị xử phạt theo Nghị định 185/2013 của Chính phủ (xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động thương mại, sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng cấm và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng). Cụ thể, hành vi găm hàng sẽ bị phạt từ 10 triệu đến 20 triệu đồng. Ngoài ra, cơ sở kinh doanh còn bị áp dụng hình thức xử phạt bổ sung là tịch thu tang vật, tước quyền sử dụng giấy phép kinh doanh, chứng chỉ hành nghề từ ba đến sáu tháng nếu vi phạm nhiều lần hoặc tái phạm.

Hành vi tăng giá bán khẩu trang bất hợp lý gấp nhiều lần giá thông thường để trục lợi cũng có thể bị phạt tiền từ 20 triệu đến 30 triệu đồng theo Điều 17 Nghị định 109/2013 của Chính phủ (về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực quản lý giá, phí, lệ phí, hóa đơn).

Hành vi đầu cơ hàng hóa được hiểu là lợi dụng tình hình khan hiếm hàng hóa hoặc tạo ra sự khan hiếm hàng hóa giả tạo trên thị trường để mua vét, mua gom hàng hóa nhằm bán lại thu lợi bất chính khi thị trường có biến động về cung cầu, giá cả hàng hóa do dịch bệnh. Với hành vi này, Điều 46 Nghị định 185 quy định phạt tiền từ 5 triệu đến 10 triệu đồng đối với hành vi (mức phạt có thể tăng lên tùy thuộc vào giá trị của hàng hóa bị đầu cơ). Ngoài ra là nhiều hình thức xử phạt bổ sung khá nặng.

Xử tội đầu cơ: Phải tùy mặt hàng

Cũng theo ThS Thảo, theo quy định của Luật Giá 2012 và Nghị định 177/2013/NĐ-CP hướng dẫn Luật Giá thì khẩu trang y tế và nước rửa tay sát khuẩn không thuộc danh mục mặt hàng bình ổn giá hoặc thuộc danh mục hàng hóa được Nhà nước định giá. Do vậy, đầu cơ mặt hàng này không đủ yếu tố để cấu thành tội hình sự.

Theo Luật Giá 2012, để đưa mặt hàng trên vào danh mục hàng hóa thực hiện bình ổn giá thì Bộ Y tế phải rà soát, đánh giá, báo cáo số lượng… và đề xuất cụ thể lên Chính phủ. Nếu thấy cần thiết, cấp bách, Chính phủ sẽ báo cáo để Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét và chấp thuận.

Đồng tình, TS Phan Anh Tuấn cũng cho rằng muốn xử lý theo Điều 196 BLHS thì phải có điều kiện là các hàng hóa thuộc danh mục mặt hàng bình ổn giá hoặc thuộc danh mục hàng hóa được Nhà nước định giá, được quy định tại các điều 15, 19 Luật Giá 2012. Tuy nhiên, khi công cụ pháp luật hình sự không thể xử lý được thì các cơ quan nhà nước vẫn có thể xử lý hành chính hành vi đầu cơ này theo quy định của pháp luật về quản lý giá.