Mùa hè năm nay, hàng chục triệu người trên khắp Trung Quốc bị ảnh hưởng do những trận mưa xối xả gây lũ lụt và sạt lở. Nhiều thành phố, làng mạc ở hàng chục tỉnh thành của Trung Quốc chìm trong nước.
Đây là trận lũ lụt tồi tệ nhất xảy ra tại Trung Quốc trong nhiều thập niên. Giới chuyên gia cho rằng biến đối khí hậu cùng với hành vi của con người góp phần làm cho lũ lụt ác liệt hơn tại nước này.
Hàng chục triệu người bị ảnh hưởng, thiệt hại kinh tế lớn
Mưa lớn xảy ra ở 27/31 tỉnh của Trung Quốc kể từ tháng 6, gây ảnh hưởng cho hơn 37 triệu người và khiến 141 người thiệt mạng và mất tích, Bộ Quản lý khẩn cấp Trung Quốc cho biết hôm 13-7. Tính đến nay, thiệt hại kinh tế tại nước này ước tính 86 tỉ nhân dân tệ (12,3 tỉ USD).
Đập Xiaolangdi ở TP Tế Nguyên, tỉnh Hà Nam, Trung Quốc xả lũ hôm 6-7. Ảnh: Zuma Press/DPA
Lũ lụt xảy ra đầu tiên ở phía Nam Trung Quốc, tại khu tự trị Choang Quảng Tây và tỉnh Quý Châu hồi tháng 6.
Mưa lớn sau đó gây tàn phá các khu vực rộng lớn của Trung Quốc, bao gồm tỉnh Giang Tây ở phía Đông, tỉnh An Huy ở Đông Nam và tỉnh Hồ Bắc ở miền Trung. Phản ứng khẩn cấp để kiểm soát lũ lụt đã được nâng tới mức cao nhất tại một số nơi.
Quy mô thảm họa lớn. Theo Bộ Tài nguyên nước của Trung Quốc, mực nước ở 433 con sông đã vượt qua đường kiểm soát lũ lụt kể từ tháng 6, trong đó nước ở 33 con sông đã dâng cao tới mức kỷ lục.
Tại một số nơi bị ảnh hưởng nặng như Giang Tây, đê bị vỡ và nhà cửa bị phá hủy. Điều này nhắc nhớ người dân phương về các trận lũ lụt kinh hoàng năm 1998 khiến hơn 3.000 người thiệt mạng và 15 triệu người mất nhà cửa.
“Chúng tôi ở trên vùng đất cao nên chúng tôi không nghĩ các đợt lũ lại nghiêm trọng như vậy. Nước tràn vào nhà và tôi phải đi xe đến cửa hàng để dọn dẹp đồ đạc” – bà Ping Ping, chủ một cửa hàng đồ sứ ở Cảnh Đức Trấn thuộc tỉnh Giang Tây nói.
“Tôi chỉ kịp nhìn thấy các cơn lũ trên các bản tin. Đêm đó, nước lũ dâng lên đến đầu gối tôi, sau đó có một đợt nước khác nữa” – bà nói.
Tại sao trận lũ năm nay nghiêm trọng?
Mùa hè hằng năm thường là thời điểm Trung Quốc đối mặt với lũ lụt. Tuy nhiên, sự kết hợp giữa biến đổi khí hậu và hành vi của con người đã góp phần làm cho lũ lụt và lượng mưa trút xuống một số khu vực ở nước này kéo dài hơn bình thường.
Xe chìm trong nước lũ ở huyện Tòng Giang, tỉnh Quý Châu, Trung Quốc hồi đầu tháng 6. Ảnh: TÂN HOA XÃ
“Hệ thống áp cao cận nhiệt ở tây bắc Thái Bình Dương trong năm nay rất mạnh. Nó lại gặp không khí lạnh dẫn tới mưa lớn liên tục tại lưu vực sông Dương Tử” – ông Song Lianchun, nhà khí tượng học thuộc Trung tâm khí hậu quốc gia Trung Quốc cho biết.
Một lý do khác được ông Song nhắc tới là sự nóng lên toàn cầu.
“Chúng ta không thể nói rằng một sự kiện thời tiết cực đoan là do biến đổi khí hậu trực tiếp gây ra, nhưng sự nóng lên toàn cầu đã dẫn tới sự gia tăng tần suất và cường độ của các sự kiện thời tiết cực đoan” – ông Song nói thêm.
Từ năm 1961-2018, các “sự kiện mưa cực kỳ lớn” đã gia tăng ở Trung Quốc, theo Sách xanh biến đổi khí hậu Trung Quốc (2019). Và từ giữa những năm 1990, tần suất mưa cực lớn tăng lên đáng kể.
Trong 60 năm qua, số ngày có mưa lớn đã tăng lên 3,9% mỗi thập niên, theo ông Song.
Ngoài lý do biến đổi khí hậu, hành vi của con người cũng góp phần làm tăng mức độ nghiêm trọng của lũ lụt tại Trung Quốc.
Ông Fan Xiao, nhà địa chất thuộc Cục Địa chất và Khoáng sản Tứ Xuyên (Trung Quốc) cho rằng việc con người cải tạo đất và xây đập trên những con sông gần đó trong hàng thập niên đã làm giảm quy mô và lượng nước của Hồ Bà Dương - hồ nước ngọt lớn nhất Trung Quốc thuộc tỉnh Giang Tây.
Khoảng 1.300 km đất tại đó đã được cải tạo trong thời gian từ năm 1954 đến năm 1998. Điều này khiến khu vực bề mặt của hồ Bà Dương giảm từ 5.160 km xuống còn 3.860 km, theo một nghiên cứu của nhà địa lý học David Shankman tại ĐH Alabama (Mỹ).
Một ngư dân chèo thuyền qua một ngôi nhà chìm trong nước lũ ở làng Long Khẩu, huyện Bà Dương, tỉnh Giang Tây, Trung Quốc hôm 16-7. Ảnh: AFP
Nhà hoạt động vì môi trường Zhang Wenbin cho hay ông đã điều tra các hoạt động cải tạo đất bất hợp pháp tại Tuolin, một hồ nước khác ở Giang Tây. Ông cho biết một số dự án xung quanh hồ vẫn được triển khai hồi năm ngoái, mặc dù các nhà điều tra môi trường ở Bắc Kinh đã yêu cầu dừng lại.
“Có nhiều trường hợp khác tương tự” – ông Zhang khẳng định. Ông nói thêm hồ Tuolin cũng bị thu hẹp, khả năng chứa nước cũng giảm.
Kể từ khi thành lập nước vào năm 1949 tới nay, Trung Quốc chứng kiến hai trận lũ lụt thảm khốc. Trận lũ kinh hoàng đầu tiên xảy ra vào mùa hè năm 1954 dọc sông Dương Tử, khiến hơn 30.000 người thiệt mạng và ảnh hưởng tới 18 triệu người.
Trận lũ lụt lịch sử thứ hai xảy ra vào năm 1998 cũng dọc theo sông Dương Tử nhưng lần này là ở phía Nam và Bắc Trung Quốc. Đó là trận lũ tồi tệ nhất trong những năm gần đây với hơn 3.000 người thiệt mạng, 15 triệu người mất nhà cửa và thiệt hại kinh tế là 24 tỉ USD.
Tuy vậy, ông Song hôm 15-7 nói rằng đợt lũ năm nay không ảnh hưởng tới một khu vực rộng lớn của lưu vực sông Dương Tử như hồi năm 1998.
“Trận lũ lụt năm 1998 đã có tác động tới toàn bộ khu vực sông Dương Tử, song năm nay mưa lớn chủ yếu ảnh hưởng tới vùng trung và hạ lưu sông. Vì thế, khu vực bị ảnh hưởng nhỏ hơn” – ông Song cho biết.
