Đầu tuần rồi, Nhà Trắng thông báo Nga và Ukraine đã nhất trí ngừng bắn ở Biển Đen và thống nhất các chi tiết về việc tạm dừng tấn công cơ sở hạ tầng năng lượng của nhau.
Thỏa thuận này được hình thành sau các cuộc gặp riêng rẽ giữa các quan chức Mỹ với Nga và Ukraine tại Saudi Arabia, đài CNN đưa tin. Theo các chuyên gia, thỏa thuận Biển Đen đánh dấu bước tiếp theo trong nỗ lực nhanh chóng của Tổng thống Mỹ Donald Trump nhằm chấm dứt cuộc chiến tại Ukraine.
Nội dung thỏa thuận Biển Đen
Theo thông tin từ Nhà Trắng, cả hai quốc gia Nga và Ukraine đã “nhất trí đảm bảo an toàn hàng hải, loại bỏ việc sử dụng vũ lực và ngăn chặn việc lợi dụng tàu thương mại cho mục đích quân sự tại Biển Đen”.
Ngoài ra, Nhà Trắng còn thông tin về các biện pháp khuyến khích thúc đẩy hai bên tuân thủ thỏa thuận. Đối với Nga, Mỹ cam kết “hỗ trợ khôi phục quyền tiếp cận thị trường toàn cầu của Nga đối với xuất khẩu nông sản và phân bón, giảm chi phí bảo hiểm hàng hải, đồng thời cải thiện khả năng tiếp cận cảng và hệ thống thanh toán cho các giao dịch này”.
Đối với Ukraine, Mỹ tái khẳng định cam kết trong việc hỗ trợ trao đổi tù binh chiến tranh, trả tự do cho các thường dân bị giam giữ, và hồi hương trẻ em Ukraine bị đưa sang Nga.
Mỹ, Nga và Ukraine hoan nghênh sự hỗ trợ của các nước thứ ba nhằm mục đích hỗ trợ việc thực hiện các thỏa thuận về năng lượng và hàng hải, đồng thời ba nước cam kết sẽ tiếp tục nỗ lực hướng tới mục tiêu đạt được nền hòa bình lâu dài và bền vững, theo Nhà Trắng.
Điện Kremlin ngày 25-3 cũng đăng tải thỏa thuận Biển Đen với nội dung tương tự, nhưng phía Nga cho biết thỏa thuận đó giữa Moscow và Washington sẽ có hiệu lực sau khi Mỹ dỡ bỏ lệnh trừng phạt đối với Rosselkhozbank (Ngân hàng Nông nghiệp Nga) và các tổ chức tài chính khác tham gia vào việc đảm bảo thương mại thực phẩm quốc tế.
Ngày 26-3, người phát ngôn Điện Kremlin - ông Dmitry Peskov nói rằng một số điều kiện phải được đáp ứng trước khi thỏa thuận Biển Đen có thể được kích hoạt, theo hãng thông tấn TASS.
"Về Sáng kiến Biển Đen, như tài liệu được công bố trên trang web của chúng tôi nêu, nó có thể được khôi phục lại sau khi một số điều kiện được đáp ứng. Về cơ bản, đó là những điều kiện tương tự như Sáng kiến Biển Đen do [Tổng thư ký Liên Hợp Quốc Antonio] Guterres bảo đảm" - ông Peskov nói với các phóng viên.
Theo ông Peskov, sáng kiến ngũ cốc Biển Đen trước đó (do Liên Hợp Quốc và Thổ Nhĩ Kỳ làm trung gian) đã hoạt động trong một thời gian, với hầu hết các điều kiện được đáp ứng trong đó, ngoại trừ những điều kiện liên quan đến bảo đảm cho phía Nga. "Tất nhiên, lần này công lý phải được thực thi. Chúng tôi sẽ tiếp tục công việc của mình với người Mỹ" - ông Peskov nói thêm.
Tổng thống Ukraine - ông Volodymyr Zelensky xác nhận thỏa thuận này, nhưng lưu ý rằng đây mới chỉ là bước đi đầu tiên và các chi tiết cụ thể vẫn chưa được làm rõ, theo kênh Al Jazeera. “Ukraine sẵn sàng hành động nhanh nhất có thể và hoàn toàn minh bạch để chấm dứt chiến sự” - ông Zelensky nói hôm 25-3.
Bộ trưởng Quốc phòng Ukraine - ông Rustem Umerov cho biết cần phải thảo luận thêm để hoàn thiện các chi tiết của thỏa thuận Biển Đen. “Để thực hiện hiệu quả các thỏa thuận, điều quan trọng là phải tổ chức thêm các cuộc tham vấn kỹ thuật càng sớm càng tốt để thống nhất về mọi chi tiết và khía cạnh kỹ thuật của việc thực hiện, giám sát và kiểm soát các thỏa thuận” - ông Umerov viết trên mạng xã hội X
Đặc phái viên tổng thống Mỹ về Ukraine - ông Keith Kellogg lý giải rằng việc Mỹ chọn thảo luận về lệnh ngừng bắn ở Biển Đen như là nội dung đầu trong các cuộc đàm phán về giải quyết cuộc xung đột Nga-Ukraine vì đây là phần dễ nhất. "Tôi nghĩ đó là một bước đầu tích cực. Nó sẽ đưa chúng ta đến bước tiếp theo, cuối cùng sẽ đạt được điều mà tôi tin là một lệnh ngừng bắn toàn diện" - ông Kellogg nói với đài Fox News.
Hòa bình đến với Biển Đen?
Thỏa thuận Biển Đen do Mỹ làm trung gian là một sự nối lại của Sáng kiến ngũ cốc Biển Đen vào năm 2022 với sự trung gian của Liên Hợp Quốc và Thổ Nhĩ Kỳ. Vào năm 2023, Moscow đã rút khỏi thỏa thuận này, với lý do gặp khó khăn và rào cản trong việc xuất khẩu thực phẩm và phân bón của nước này.
Do đó, việc Nga và Ukraine đồng ý thỏa thuận do Mỹ đề xuất có ý nghĩa quan trọng. Về mặt lý thuyết, một thỏa thuận Biển Đen là vì lợi ích toàn cầu. Sự bất ổn ở khu vực Biển Đen đe dọa an ninh của mọi quốc gia ven biển Biển Đen và khu vực châu Âu-Đại Tây Dương nói chung, với những làn sóng chấn động lan tỏa khắp các vấn đề như an ninh lương thực, ổn định kinh tế và lĩnh vực năng lượng.
Ông Matthew Kroenig - Phó Chủ tịch và Giám đốc cấp cao của Trung tâm Chiến lược và An ninh Scowcroft thuộc tổ chức tư vấn Hội đồng Đại Tây Dương (Mỹ) - nhận định thỏa thuận Biển Đen mà Mỹ mới công bố là một bước tiến tới việc thu hẹp xung đột trên con đường hướng tới hòa bình cuối cùng.
“Chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump hiện đang nỗ lực để kết thúc cuộc chiến tranh lớn nhất ở châu Âu kể từ Thế chiến II. Nếu cuộc chiến ở Ukraine có thể lắng xuống trong những tháng tới - một kết quả có thể xảy ra nếu không muốn nói là chắc chắn - thì đây sẽ là một thành tựu lớn về chính sách đối ngoại” - ông Kroenig nói.
Trong khi đó, ông John E. Herbst - Giám đốc cấp cao tại Hội đồng Đại Tây Dương - gọi thỏa thuận này là "bước đi hữu ích, nhưng không phải là bước đi lớn".
Chỉ vài giờ sau khi thỏa thuận được công bố, ông Zelensky và Điện Kremlin đã bất đồng quan điểm về thời gian và điều kiện thực thi. Tổng thống Ukraine cho biết ông hiểu lệnh ngừng bắn có hiệu lực ngay sau thông báo của Mỹ, nhưng Moscow cho biết lệnh này sẽ chỉ có hiệu lực sau khi các lệnh trừng phạt của phương Tây đối với các công ty tham gia xuất khẩu thực phẩm và phân bón được dỡ bỏ. Tổng thống Trump thì nói rằng chính quyền của ông đang "xem xét" các yêu cầu của Nga về việc dỡ bỏ lệnh trừng phạt.
Diễn biến trên thực địa dường như đang cản trở việc thực thi thỏa thuận Biển Đen. Ngày 26-3, phía Nga tuyên bố bắn hạ 2 máy bay không người lái của Ukraine ở Biển Đen, trong khi Kiev báo cáo về một cuộc tấn công vào thành phố cảng Mykolaiv, theo tờ New York Times.
Nga, Ukraine bất đồng về danh sách cơ sở năng lượng thuộc thỏa thuận ngừng bắn
Trao đổi với tờ European Pravda ngày 26-3, Bộ Năng lượng Ukraine cho biết nước này và Mỹ đã nhất trí về danh sách các cơ sở năng lượng mà Ukraine muốn Nga ngừng tấn công như một phần của thỏa thuận ngừng bắn đối với hạ tầng năng lượng hai bên.
Theo Bộ Năng lượng Ukraine, điều này áp dụng cho cơ sở các ngành điện, dầu khí, công nghiệp hạt nhân và than, cũng như kỹ thuật điện, trong đó có sản xuất thiết bị năng lượng.
Tuy vậy, bộ này lưu ý rằng đang có sự trái ngược giữa danh sách các cơ sở do Ukraine đưa ra với danh sách mà phía Moscow một ngày trước công bố đã thống nhất với Washington.
Theo đó, Điện Kremlin yêu cầu Kiev ngưng tấn công các nhà máy lọc dầu, các đường ống dẫn dầu và khí đốt, cũng như các cơ sở lưu trữ, trong đó có các trạm bơm. Danh sách cũng bao gồm các cơ sở sản xuất và truyền tải điện gồm các nhà máy điện, trạm biến áp và máy biến áp.
