Tờ Nikkei Asia ngày 9-10 đưa tin Trung Quốc chuẩn bị đưa ra luật kiểm soát xuất khẩu mới, theo đó sẽ cấm các nhà cung cấp Trung Quốc giao dịch với các công ty nước ngoài trên một vài lĩnh vực nhất định vì lý do an ninh quốc gia.
Đây được xem là động thái đáp trả của Trung Quốc đối với các lệnh trừng phạt của Mỹ lên tập đoàn Huawei và 38 công ty con của tập đoàn này, cũng như các công ty Trung Quốc nằm trong "danh sách thực thể"của Mỹ.
Đòn đáp trả Mỹ
Theo kế hoạch, dự luật mới này sẽ được đưa ra thảo luận tại Ủy ban Thường vụ Đại hội Đại biểu Nhân dân Toàn quốc Trung Quốc (Quốc hội - NPC) từ ngày 13-10. Luật mới có thể được ban hành sớm nhất vào năm 2021.
Dự luật sử dụng các lập luận an ninh quốc gia mà chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump hồi tháng 9 đã áp dụng khi đưa ra biện pháp “cô lập” các công ty Trung Quốc.
Tập đoàn Huawei Trung Quốc. Ảnh: REUTERS
Bộ Thương mại Mỹ ngày 17-8 thông báo sẽ mở rộng các biện pháp hạn chế nhằm ngăn chặn Huawei mua bất kỳ loại chip nào được sản xuất bằng công nghệ Mỹ nếu không có giấy phép đặc biệt, đồng thời công bố thêm 38 công ty con của Huawei trên khắp thế giới vào "danh sách thực thể".
Trung Quốc đã phản đối các biện pháp này và chỉ trích Mỹ sử dụng an ninh quốc gia như một cái cớ để gây áp lực lên các doanh nghiệp nước này.
Khi luật mới được ban hành, các nhà chức trách Trung Quốc có thể cấm xuất khẩu các vật liệu chiến lược và công nghệ tiên tiến cho các công ty Mỹ có tên trong một danh sách tương tự như “danh sách thực thể” của Bộ Thương mại Mỹ.
Việc Trung Quốc đưa ra “một danh sách đen” tương tự bao gồm các tập đoàn của Mỹ sẽ khiến căng thẳng hai nước ngày càng leo thang. Các công ty ở Nhật và các quốc gia khác có thể sẽ gặp rủi ro nếu tuân theo các hạn chế xuất khẩu của Mỹ đối với Trung Quốc.
"Các công ty Nhật không có lựa chọn nào khác ngoài việc tuân theo các quy tắc xuất khẩu của Mỹ, nhưng cũng có thể sẽ đụng chạm đến an ninh quốc gia Trung Quốc" - Trung tâm Thông tin về Kiểm soát Thương mại An ninh (Tokyo) cho biết.
Bộ Thương mại Trung Quốc lần đầu tiên công bố bản dự thảo luật này vào tháng 6-2017. NPC đã thảo luận về văn bản này hồi tháng 12-2019 và lần gần nhất là cuối tháng 6.
Ý đồ đằng sau của Trung Quốc
Luật mới sẽ chỉ định các sản phẩm, công nghệ và dịch vụ cụ thể của Trung Quốc bị hạn chế xuất khẩu. Các công ty Trung Quốc xuất khẩu các mặt hàng trong danh sách này sẽ phải cung cấp cho chính quyền thông tin về khách hàng cũng như mục đích sử dụng của các sản phẩm và dịch vụ. Các nhà chức trách sẽ đưa ra quyết định phê duyệt dựa trên tác động đối với an ninh quốc gia, tiềm năng sử dụng quân sự và các đối tác tiếp nhận.
Bên trong Đại lễ đường Nhân dân ở thủ đô Bắc Kinh. Ảnh: REUTERS
Nikkei Asia dẫn một nguồn thạo tin cho biết danh sách các vật liệu được bảo vệ theo luật mới "có thể bao gồm các nguyên tố đất hiếm, do Trung Quốc nắm giữ hơn 60% thị phần sản xuất".
Trước đây, Trung Quốc đã sử dụng thương mại như một công cụ ngoại giao, chẳng hạn như ngừng xuất khẩu đất hiếm đến Nhật trong bối cảnh căng thẳng gia tăng tại quần đảo Senkaku (theo cách gọi của Nhật)/Điếu Ngư (theo cách gọi của Trung Quốc).
Động thái trên của Trung Quốc dấy lên lo ngại rằng các biện pháp kiểm soát xuất khẩu mới có thể giáng một đòn bất ngờ vào các công ty trong chuỗi cung ứng toàn cầu.
Chẳng hạn, Trung Quốc sản xuất gần như toàn bộ dysprosi trên thế giới, một nguyên tố đất hiếm được sử dụng làm nam châm cho ô tô điện. Theo dữ liệu chính thức từ Trung Quốc, 72% lượng dysprosi xuất khẩu của nước này trong năm 2018 là đến Nhật.
Các công ty Nhật sử dụng vật liệu này để sản xuất nam châm và bán cho khách hàng trên khắp thế giới. Nếu luật mới có hiệu lực, Trung Quốc có thể hạn chế nguồn cung của các công ty Nhật nếu một trong những công ty đối tác Mỹ của họ bị đưa vào danh sách đen.
Theo Viện Nghiên cứu Daiwa, Nhật phụ thuộc vào nhập khẩu từ Trung Quốc đối với 62% máy bay không người lái và 52% thiết bị bán dẫn. Về vật liệu, Trung Quốc cung cấp khoảng 90% magiê cho Nhật - được sử dụng trong hợp kim cho phụ tùng ô tô - và bari cacbonat, một thành phần trong các tụ điện.
Luật mới cũng sẽ bao gồm một điều khoản cho phép Trung Quốc buộc các công ty phải chịu trách nhiệm pháp lý nếu vi phạm các hạn chế xuất khẩu ngay cả bên ngoài đại lục. Chi tiết về điều khoản này vẫn chưa được công bố cụ thể.
