Khái niệm công dân số xuất hiện phổ biến trong thời gian gần đây.
Theo Hội đồng Châu Âu, một người được xem là công dân số khi người đó có khả năng tương tác một cách thành thạo và tích cực với các công nghệ kỹ thuật số đang phát triển; tham gia tích cực, liên tục và có trách nhiệm vào các hoạt động xã hội và dân sự; tham gia vào quá trình học tập suốt đời (trong các môi trường chính quy và không chính quy).
Mới đây, Bộ Công an đang lấy ý kiến góp ý đối với dự thảo Nghị quyết của Chính phủ quy định về phát triển công dân số, thời gian lấy ý kiến đến hết ngày 31-12. Dự thảo cũng đề cập về điểm tín nhiệm, gắn với các chính sách ưu đãi, khuyến khích người dân tích cực tham gia các hoạt động trên môi trường số.
Khái niệm này được cho là khá mới mẻ ở Việt Nam, nhưng trên thế giới, một số quốc gia đã triển khai việc “chấm điểm” người dân, với nhiều hình thức khác nhau.
"Hệ thống tín nhiệm xã hội" tại Trung Quốc
Theo tờ South China Morning Post, kể từ năm 2014, Trung Quốc (TQ) có kế hoạch tạo ra một hệ thống khen thưởng những hành động xây dựng lòng tin trong xã hội và phạt các hành động đi ngược lại xu hướng này với tên gọi “Hệ thống tín nhiệm xã hội” (SCS).
Khi ấy, nhiều người nghĩ rằng SCS tự động chấm điểm công dân TQ dựa trên những việc họ làm đúng và sai. Nhưng thực tế là hệ thống này không hoạt động theo cách như vậy, theo một bài báo của South China Morning Post xuất bản vào năm 2023.
Thay vào đó, hệ thống được xây dựng là sự kết hợp giữa các nỗ lực điều tiết ngành tín dụng tài chính, cho phép các cơ quan chính phủ chia sẻ dữ liệu với nhau và thúc đẩy các giá trị đạo đức do nhà nước phê chuẩn. Từ tháng 11-2022, một số cơ quan chính phủ TQ đã cùng nhau ban hành dự thảo văn bản quy phạm pháp luật về việc thiết lập hệ thống tín nhiệm xã hội.
Theo tờ báo, thuật ngữ “tín nhiệm xã hội” tại TQ bao gồm 2 lĩnh vực riêng biệt: "khả năng tín dụng tài chính truyền thống" và “khả năng tín nhiệm xã hội”. Trong đó, khả năng tín dụng truyền thống ghi lại lịch sử tài chính của cá nhân hoặc doanh nghiệp và dự đoán khả năng trả nợ của họ.
Theo các chuyên gia, hệ thống tín dụng là nền tảng của nền kinh tế thị trường. Tín dụng đóng vai trò quan trọng trong việc tối ưu hóa môi trường kinh doanh, cải thiện dịch vụ tài chính, nâng cao hiệu quả quản trị và dịch vụ của chính phủ.
Trong khi đó, khả năng tín nhiệm xã hội chỉ ra sự cần thiết phải có mức độ tin tưởng cao hơn trong xã hội. Tuy nhiên, mô hình này không phải áp dụng trên toàn TQ mà chỉ có số ít TP nhỏ thực thi.
Điển hình, Dung Thành – TP nhỏ với dân số chỉ nửa triệu người ở tỉnh Sơn Đông (TQ) – đã triển khai hệ thống chấm điểm tín nhiệm xã hội nổi tiếng nhất thế giới.
Năm 2013, TP này bắt đầu bằng việc cho mỗi cư dân điểm tín nhiệm cá nhân cơ bản là 1.000. Điểm này có thể dao động dựa trên hành vi của họ.
Ví dụ, trong một quy định năm 2016 và đã được sửa đổi sau đó, TP quyết định rằng “lan truyền thông tin có hại trên WeChat, diễn đàn và blog” sẽ bị trừ 50 điểm, trong khi “giành chiến thắng trong một cuộc thi thể thao hoặc văn hóa cấp quốc gia” sẽ được cộng 40 điểm.
Khi hệ thống đi vào hoạt động, có người đã mất 950 điểm trong 3 tuần vì phát tán thư trực tuyến liên quan y tế.
Vào tháng 12-2020, Quốc vụ viện TQ đã ban hành hướng dẫn chính sách mới, sau khi có thông tin một số chính quyền địa phương đang sử dụng hệ thống tín nhiệm xã hội làm lý do để trừng phạt những hành vi nhỏ nhặt như đi bộ qua đường sai quy định, tái chế không đúng cách và không đeo khẩu trang.
Hướng dẫn này yêu cầu chính quyền địa phương chỉ trừng phạt những hành vi đã bị coi là bất hợp pháp theo hệ thống pháp luật của TQ và không mở rộng phạm vi ra ngoài giới hạn đó.
Hệ thống chấm điểm, trả thưởng cho người dân tại Singapore
Tại Singapore, CrowdTaskSG - một nền tảng của chính phủ đóng vai trò là cầu nối giữa người dân và các cơ quan chính phủ cũng như các chính sách. Người dân có thể tham gia vào các cuộc khảo sát, thăm dò ý kiến, nhiệm vụ và có thể tác động đến các dịch vụ và chính sách của chính phủ.
Theo Cơ quan Công nghệ Chính phủ Singapore, tính đến tháng 8-2025, hơn 50.000 người dùng đã tham gia CrowdTaskSG. Những người dùng này đã đóng góp hơn 400.000 thông tin cho hơn 100 cơ quan chính phủ.
Người dùng nhận được phần thưởng khi tham gia, bao gồm điểm có thể quy đổi, tiền mặt và được xếp hạng trên bảng xếp hạng. Nền tảng này cũng đang mở rộng để bao gồm việc chuyển tiền trực tiếp vào tài khoản của người dùng cho một số nhiệm vụ nhất định.
Thông qua việc tham gia các cuộc khảo sát có trả phí và cung cấp phản hồi có giá trị bằng CrowdTaskSG, người dân có thể trực tiếp tương tác với chính phủ, từ đó tăng cường sự tham gia của người dân và làm phong phú thêm quá trình hoạch định chính sách.
"Ví công dân thông minh" tại Ý
TP Bologna (Ý) vào năm 2022 đã ra mắt một hệ thống tương tự như điểm tín nhiệm xã hội, được gọi là “Ví công dân thông minh”.
Theo tờ Corriere di Bologna, người dùng “Ví công dân thông minh” sẽ nhận được “điểm kỹ thuật số” cho “hành vi tốt” như tái chế. Điểm có thể được sử dụng để mua hàng và nhận giảm giá.
“Người dân sẽ nhận được phần thưởng nếu họ tái chế; nếu họ sử dụng phương tiện giao thông công cộng; nếu họ quản lý [tiêu thụ năng lượng] tốt; nếu họ không bị chính quyền TP xử phạt; nếu họ tích cực sử dụng ‘thẻ văn hóa’” – ông Massimo Bugani, một quan chức TP Bologna vào thời điểm đó, cho biết.
Việc tham gia hệ thống này là tự nguyện và người dân sẽ không bị phạt vì hành vi xấu. Chính quyền TP kỳ vọng rằng bằng cách coi chương trình này như một thẻ thưởng, tỉ lệ tham gia của người dân vào chương trình sẽ tăng lên.
