Ông Zelensky chốt ‘Phương án A’ về lãnh thổ, Nga sẽ phản ứng thế nào?

Mới đây, Tổng thống Ukraine - ông Volodymyr Zelensky công bố dự thảo kế hoạch hòa bình 20 điểm cho xung đột Nga - Ukraine sau nhiều tuần thảo luận giữa phái đoàn Ukraine và Mỹ, theo tờ The Kyiv Independent. Giới chuyên gia nhận xét dự thảo kế hoạch này còn một số nút thắt khó gỡ, và viễn cảnh hòa bình chưa thật sự rõ ràng.

Kế hoạch hòa bình còn 20 điểm

Tổng thống Zelensky ngày 23-12 cho biết phiên bản mới nhất của kế hoạch chấm dứt cuộc xung đột sẽ “đóng băng” đường chiến tuyến hiện tại, song vẫn để ngỏ khả năng Ukraine rút quân và hình thành các khu phi quân sự.

Theo hãng tin Bloomberg, dường như Kiev đã thành công trong việc điều chỉnh kế hoạch, khiến nó rời xa đề xuất ban đầu gồm 28 điểm của Mỹ, vốn được cho là đáp ứng nhiều yêu cầu cốt lõi của Nga.

Tổng thống Zelensky cho biết Ukraine đang tìm cách thuyết phục Tổng thống Mỹ Donald Trump đề xuất Nga chấm dứt chiến sự dọc theo đường tiếp xúc hiện nay. Ngày 25-12, ông Zelensky cho biết đã có cuộc điện đàm kéo dài gần một giờ với các đặc phái viên Mỹ vào đúng ngày Giáng sinh, nhằm thảo luận về "một số chi tiết thực chất" trong tiến trình đàm phán hòa bình.

Phần mình, phát ngôn viên Điện Kremlin - ông Dmitry Peskov tránh đưa ra bình luận trực tiếp về kế hoạch hòa bình, chỉ cho biết phía Nga đang tiến hành phân tích. Ông Peskov cho rằng các cuộc đàm phán hòa bình về Ukraine nên diễn ra kín đáo, không nên công khai ồn ào trên truyền thông như kiểu “ngoại giao bằng loa phóng thanh”, theo đài RT.

Dựa trên những cuộc tiếp xúc riêng biệt giữa Mỹ với Nga và với Ukraine ở TP Miami (bang Florida, Mỹ) gần đây, ông Peskov cho biết Moscow sẽ “xây dựng lập trường tiếp theo” và tiếp tục duy trì liên lạc với Washington thông qua các kênh hiện có.

Trong khi đó, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Nga Maria Zakharova tuyên bố rằng các cuộc đàm phán hòa bình đang diễn ra "chứng kiến sự tiến triển chậm nhưng ổn định".

Nút thắt chưa thể gỡ

Theo The Kyiv Independent, bất đồng giữa các bên tập trung vào các điều khoản 12 và 14 trong đề xuất gồm 20 điểm. Cả hai đều liên quan những vấn đề mà Kiev coi là mang tính sống còn: lãnh thổ và tương lai của hạ tầng trọng yếu.

Điều 14 đề cập vấn đề mà ông Zelensky mô tả là khó khăn nhất trong các cuộc đàm phán: tương lai của các tỉnh Donetsk, Luhansk, Zaporizhzhia và Kherson.

Việc từ bỏ bất kỳ phần lãnh thổ nào sẽ là bài toán rất khó đối với chính quyền Kiev, bởi điều đó vi phạm luật pháp Ukraine và đòi hỏi phải tổ chức trưng cầu dân ý, theo hãng tin Bloomberg.

Theo khuôn khổ đề xuất của phía Ukraine, đường triển khai lực lượng hiện nay sẽ được công nhận như một đường tiếp xúc trên thực tế, qua đó “đóng băng” cục diện trên thực địa. Kế hoạch hòa bình của Ukraine quy định rằng Nga phải rút lực lượng khỏi các tỉnh Dnipropetrovsk, Mykolaiv, Sumy và Kharkiv.

Nút thắt lãnh thổ khó gỡ nhất là Donetsk. Đề xuất của Kiev nêu rõ Ukraine sẽ rút quân khỏi những khu vực ở tỉnh Donetsk được chuyển thành khu phi quân sự, nhưng chỉ với điều kiện Nga rút lực lượng khỏi một phần lãnh thổ tương đương.

Lập trường cơ bản của Ukraine, mà ông Zelensky gọi là “phương án A”, là giữ nguyên vị trí triển khai hiện tại của lực lượng vũ trang.

Trong khi đó Tổng thống Nga Vladimir Putin tiếp tục thúc đẩy các quan điểm của Moscow, bao gồm yêu cầu Ukraine từ bỏ lãnh thổ ở miền đông Donetsk, rút quân khỏi các khu vực còn lại ở tỉnh Donetsk mà lực lượng Nga chưa kiểm soát.

Ukraine bác bỏ yêu cầu này, lo ngại rằng việc nhượng lại khu vực phòng thủ kiên cố đó sẽ khiến nước này dễ bị Nga tấn công trở lại, theo Bloomberg.

Để thu hẹp khoảng cách này, các nhà đàm phán Mỹ đang xem xét những cơ chế như khu phi quân sự hoặc khu kinh tế tự do, những mô hình mà họ tin có thể làm hài lòng cả hai phía.

Tổng thống Zelensky cho biết Ukraine đã kiên quyết đấu tranh để đảm bảo rằng mọi sự đề cập các khu vực này chỉ dừng lại ở mức "tiềm năng". Theo quan điểm của phía Ukraine, mọi quyết định cụ thể đều phải tuân thủ trình tự pháp lý trong nước, được Quốc hội phê chuẩn, hoặc nếu cần thiết, phải tổ chức trưng cầu dân ý.

Bản dự thảo 20 điểm đề xuất thành lập một nhóm công tác để xác định việc tái bố trí lực lượng và quy chế cho các khu kinh tế đặc biệt (nếu có). Tuy nhiên, Kiev kiên quyết khẳng định rằng mọi tiến triển đều phụ thuộc vào việc Nga rút quân khỏi các vùng bị Moscow kiểm soát.

Ông Zelensky đề cập TP Enerhodar mà Nga đang kiểm soát (thuộc tỉnh Zaporizhzhia) như một trường hợp thí điểm khả thi. Theo ông, việc thiết lập một khu kinh tế tự do quy mô nhỏ tại đây có thể thực hiện được, nhưng với điều kiện tiên quyết: thành phố phải được phi quân sự hóa, đặt dưới quyền quản lý hành chính của Ukraine và quân đội Nga phải rút đi.

Một trong những vấn đề gây tranh cãi nhất là mô hình quản lý được đề xuất cho Nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia, cơ sở hạt nhân lớn nhất châu Âu. Nằm tại thành phố Enerhodar, nhà máy này từng cung cấp khoảng 20% sản lượng điện của Ukraine trước khi Moscow phát động chiến dịch quân sự đặc biệt.

Theo khuôn khổ do Mỹ hậu thuẫn, nhà máy sẽ do Ukraine, Mỹ và Nga cùng vận hành, với lợi ích kinh tế được chia sẻ giữa ba bên.

Ukraine lo ngại rằng mô hình quản lý ba bên trên thực chất sẽ hợp thức hóa việc Nga kiểm soát cơ sở này. Vì lẽ đó, Ukraine đề xuất nhà máy Zaporizhzhia sẽ do một liên doanh giữa Mỹ và Ukraine quản lý, theo đó 50% sản lượng điện sẽ được cung cấp cho các vùng lãnh thổ do Ukraine kiểm soát, còn Mỹ quyết định việc phân phối 50% còn lại.

“Kế hoạch này không đưa ra bất kỳ sự thỏa hiệp nào liên quan lãnh thổ hoặc Nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia. Không giải quyết được vấn đề lãnh thổ thì kế hoạch này không thể triển khai” - nhà phân tích Nga Georgi Bovt nhận định.

Theo tờ The New York Times, Nga vẫn có thể sẽ bác bỏ kế hoạch này, vì Điện Kremlin dường như vẫn tin rằng việc duy trì tham chiến sẽ mang lại nhiều lợi ích hơn.

Việc Nga tiếp tục tham gia đàm phán chủ yếu nhằm duy trì kênh đối thoại với Washington, tránh bị quy toàn bộ trách nhiệm cho cuộc xung đột và kéo dài thời gian trước nguy cơ Mỹ áp đặt thêm các biện pháp trừng phạt. Đồng thời, quá trình thương lượng cũng góp phần làm lộ rõ và khoét sâu những khác biệt giữa Ukraine và các đồng minh phương Tây.