Sự ủng hộ kiên định dành cho Ukraine trong cuộc chiến với Nga được xem là một trong những dấu ấn đối ngoại nổi bật của chính quyền Tổng thống Mỹ Joe Biden.
Trong suốt cuộc chiến ở Ukraine, Tổng thống Biden đã nhiều lần tranh cãi với quốc hội Mỹ để bảo vệ viện trợ cho Kiev. Dù vậy, có một yêu cầu từ Kiev mà Washington nhiều lần từ chối, đó là cho phép Ukraine sử dụng Hệ thống Tên lửa Chiến thuật Lục quân (tên lửa ATACMS) do Mỹ cung cấp tấn công lãnh thổ Nga.
Tuy nhiên, khi nhiệm kỳ của ông Biden chỉ còn hai tháng là kết thúc, truyền thông Mỹ rầm rộ đưa tin rằng ông Biden đã đồng ý để Ukraine sử dụng vũ khí tầm xa của Mỹ mà cụ thể là tên lửa ATACMS tấn công sang đất Nga. Ngày 19-11, Moscow cáo buộc Ukraine phóng 6 tên lửa ATACMS sang tỉnh Bryansk (Nga).
Tại sao thông tin xuất hiện lúc này?
Ông Anatol Lieven - Giám đốc Chương trình Á-Âu tại Viện Quincy (Mỹ) - chỉ ra 3 nguyên nhân lý giải động thái được cho là của chính quyền Mỹ liên quan vũ khí tầm xa.
Thứ nhất, chính quyền Tổng thống Biden muốn tác động đến lời cam kết chấm dứt xung đột trong 24 giờ mà Tổng thống đắc cử Donald Trump đưa ra lúc vận động tranh cử. Thứ hai, chính quyền Tổng thống Biden đang tìm cách củng cố ảnh hưởng của Ukraine trước các cuộc đàm phán trong tương lai. Thứ ba là nhu cầu thay đổi để ứng phó với diễn biến thực tế trên chiến trường.
Ngay từ đầu xung đột, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã yêu cầu Mỹ cấp phép sử dụng vũ khí Mỹ để đánh sang Nga và ông ráo riết kêu gọi sau diễn biến quân Ukraine xâm nhập ở Kursk. Sự hiện diện liên tục của quân Ukraine trên lãnh thổ Nga được xem là một yếu tố quan trọng để có thể gây sức ép trong các cuộc đàm phán với Nga trong tương lai.
Đến thời điểm này chưa có sự xác nhận chính thức từ Nhà Trắng về việc thay đổi chính sách liên quan vũ khí tầm xa. Tuy nhiên truyền thông Mỹ dẫn nguồn một số quan chức Mỹ nói chi tiết về động thái này.
Các quan chức nói với tờ The Washington Post và các phương tiện truyền thông khác của Mỹ rằng động thái này chủ yếu xuất phát từ thông tin có khoảng 10.000 lính Triều Tiên đã được triển khai tới Kursk. Các quan chức cho rằng động thái này nhằm ngăn chặn Bình Nhưỡng gửi thêm lực lượng để hỗ trợ Nga.
The Washington Post dẫn lời hai quan chức rằng các tên lửa ATACMS ban đầu sẽ được dùng tấn công trong và xung quanh tỉnh Kursk (Nga) - nơi quân Ukraine phát động cuộc tấn công bất ngờ vào tháng 8. Hiện vẫn chưa rõ liệu các tên lửa ATACMS, có tầm bắn khoảng 300 km, có thể được sử dụng ở nơi khác hay không.
Bước điều chỉnh phù hợp hay sự thay đổi chiến lược?
Chuyên gia Michael O'Hanlon - thành viên cấp cao tại Viện Brookings (Mỹ) - cho rằng việc chính quyền Mỹ cấp phép cho Ukraine tấn công đất Nga bằng vũ khí tầm xa - nếu thông tin chính xác - là một bước điều chỉnh phù hợp, dựa trên triết lý “kiên nhẫn và thận trọng”.
Chính quyền ông Biden trước đây đã mất một thời gian mới đồng ý cung cấp xe tăng M1 Abrams và máy bay chiến đấu F-16 cho Ukraine. Washington cũng đã phản đối việc cho phép Kiev sử dụng hệ thống pháo phản lực cơ động cao (HIMARS), có tầm bắn khoảng 65 km, tấn công vào trong lãnh thổ Nga, sau đó mới cấp phép sử dụng hạn chế để bảo vệ tỉnh Kharkiv.
Ông O'Hanlon cho rằng thông tin về sự hiện diện của binh sĩ Triều Tiên tại Nga là lý do chính cho sự thay đổi này, đồng thời nhấn mạnh rằng ông không coi đây là sự thay đổi so với “cách tiếp cận cơ bản của ông Biden đối với cuộc chiến trong suốt gần 3 năm qua”.
Ông William Courtney - cựu Đại sứ Mỹ tại Georgia và Kazakhstan - cũng cho rằng bản thân việc cấp phép vũ khí tầm xa không đại diện cho sự leo thang lớn, đặc biệt là khi xét đến những hạn chế về nguồn cung. Ukraine được cho là chỉ nhận được vài chục hệ thống tên lửa ATACMS.
Tên lửa ATACMS do Mỹ sản xuất. Ảnh: CNN
“Ukraine đã tấn công bằng máy bay không người lái (UAV) tự sản xuất vào các mục tiêu ở xa hơn nhiều so với những gì tên lửa ATACMS có thể tiếp cận. Vì vậy, đây không phải là một sự thay đổi chiến lược. Về cơ bản, tên lửa ATACMS có lợi cho các mục tiêu cần phải phản ứng ngay lập tức và các mục tiêu được bảo vệ nghiêm ngặt” - theo ông Courtney.
Một số quan chức quốc phòng Mỹ cho rằng Nga đã di chuyển nhiều mục tiêu nhạy cảm ra khỏi tầm bắn của tên lửa ATACMS. Phía Nga chưa lên tiếng về thông tin này.
Liệu chính quyền Tổng thống Trump có đảo ngược?
Ngay sau khi thông tin xuất hiện, những người ủng hộ ông Trump đã chỉ trích gay gắt. Họ mô tả sự thay đổi này như một nỗ lực nhằm leo thang xung đột khi ông Trump chuẩn bị nhậm chức.
Viết trên mạng xã hội X, ông Donald John Trump Jr. - con trai cả của ông Trump - cho rằng việc Mỹ cấp phép Ukraine dùng vũ khí tầm xa đánh sang Nga sẽ “gây ra Thế chiến thứ 3 trước khi cha tôi có cơ hội tạo ra hòa bình và cứu mạng người”.
Nói với đài Fox News ngày 18-11, Hạ nghị sĩ Cộng hòa Michael Waltz - người được ông Trump chọn làm Cố vấn An ninh quốc gia - nói rằng "đây là một bước leo thang căng thẳng nữa và không ai biết chuyện này sẽ đi đến đâu”.
Ông Richard Grenell - người từng giữ chức quyền Giám đốc Tình báo quốc gia (DNI) trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông Trump - cáo buộc ông Biden có hành động “leo thang chiến sự ở Ukraine trong thời kỳ chuyển tiếp”.
“Điều này giống như thể ông [Biden] đang phát động một cuộc chiến hoàn toàn mới. Mọi thứ đã thay đổi. Mọi tính toán trước đây đều vô giá trị” - ông Grenell viết trên X.
Về phần ông Biden và ông Trump, có thể thấy rằng hai nhân vật này có quan điểm hành động khác nhau liên quan xung đột ở Ukraine.
Ông Biden kiên định ủng hộ vai trò của Mỹ trong Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) và cam kết hỗ trợ lâu dài cho Ukraine. Ông Trump thì tỏ ra hoài nghi ý nghĩa của việc Mỹ hỗ trợ Ukraine và NATO và đã tuyên bố sẽ gây sức ép lên cả Ukraine và Nga để kết thúc chiến sự.
Một cố vấn của ông Trump có nêu khả năng rằng ông Trump có thể sẽ gây áp lực buộc Ukraine chấp nhận đàm phán khi tình thế chiến trường đang bất lợi cho Kiev.
Vậy có khả năng ông Trump đảo ngược quyết định của ông Biden - nếu thông tin này đúng và Nhà Trắng xác nhận - sau khi nhận chức tổng thống Mỹ hay không?
Theo chuyên gia Aaron David Miller - thành viên cấp cao tại viện nghiên cứu Carnegie Endowment for International Peace (Mỹ), nếu suy xét kỹ thì có thể thấy việc chính quyền ông Biden được cho là đã cấp phép cho Ukraine dùng vũ khí tầm xa tấn công đất Nga sau cuộc bầu cử Mỹ có hai mục đích.
Ngoài củng cố vị thế Ukraine trước các cuộc đàm phán trong tương lai, quyết định này có thể tăng cả áp lực lẫn vị thế chính trị của ông Trump trong đảng Cộng hoà. Theo ông Miller, vẫn có một số lượng lớn đảng viên Cộng hòa tin rằng việc bảo vệ Ukraine có liên quan lợi ích quốc gia của Mỹ.
Do đó, ông Miller cho rằng ông Trump có thể sẽ không hủy bỏ quyết định được cho đã được ông Biden đưa ra về tên lửa ATACMS.
Nga sẽ kiềm chế đến khi ông Trump nhậm chức?
Trong nhiều tháng qua, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã cảnh báo rằng việc cho phép Ukraine tấn công vào bên trong nước Nga bằng vũ khí phương Tây sẽ làm thay đổi đáng kể cuộc xung đột. “Điều này có nghĩa là các nước NATO sẽ có chiến tranh với Nga” - ông Putin nhấn mạnh.
Ngày 19-11, Nga đã thay đổi học thuyết hạt nhân như một phản ứng rõ ràng đối với thông tin về tên lửa ATACMS.
Các chuyên gia đưa ra những đánh giá khác nhau về rủi ro từ động thái được cho là của chính quyền ông Biden về vũ khí tầm xa. Chuyên gia Miller tin rằng việc cấp phép cho Ukraine dùng tên lửa ATACMS đánh sang Nga là “điều ít rủi ro nhất mà chính quyền ông Biden] có thể làm”.
Chuyên gia Lieven của Viện Quincy cho rằng Nga sẽ kiềm chế cho đến khi chính quyền ông Trump nhậm chức để chờ đợi những thay đổi. Ông Lieven nói rằng việc Nga đối đầu trực tiếp với Mỹ vẫn là điều khó xảy ra, nhưng không loại trừ khả năng Moscow nhắm vào một đồng minh của Washington.
