Sáng 7-10, Trường ĐH Kinh tế - Luật, ĐHQG TP.HCM, phối hợp cùng báo Pháp Luật TP.HCM tổ chức Hội thảo khoa học: “AI và Pháp luật: Kinh nghiệm quốc tế và một số gợi mở cho Việt Nam”.
Pháp luật về AI của các nước
Tại hội thảo, PGS.TS. Ngô Hữu Phước, Phó Trưởng Khoa phụ trách Khoa Luật Kinh tế, Trường ĐH Kinh tế - Luật, đã trình bày tham luận “Pháp luật về AI: Tiếp cận quốc tế, khuyến nghị cho Việt Nam”.
Theo PGS Phước, cách tiếp cận tại nước Mỹ ở cấp liên bang không ban hành đạo luật toàn diện về AI mà ban hành Luật Sáng kiến về AI (National AI Initiative Act of 2020), tạo khuôn khổ pháp lý để huy động nguồn lực, đảm bảo Mỹ dẫn đầu trong cuộc cách mạng AI toàn cầu.
Mỹ ban hành Sắc lệnh Hành pháp định hướng chính sách quốc gia, giao hơn 100 nhiệm vụ cụ thể cho 50 cơ quan liên bang hiện có để quản lý rủi ro, thúc đẩy cạnh tranh và hợp tác quốc tế về AI. Và ban hành các Luật hiện hành theo ngành, hướng dẫn và khung tự nguyện.
Còn các tiểu bang thì ngày càng tích cực trong việc ban hành luật riêng về AI tạo nên bức tranh pháp lý đa dạng nhưng phức tạp, được ví như "một mớ bòng bong".
Đến tháng 7-2025, 38 bang đã ban hành gần 100 văn bản pháp luật liên quan đến AI, trải rộng từ quản lý nội dung giả mạo (deepfake), ứng dụng AI trong tuyển dụng, đến trách nhiệm pháp lý khi sử dụng AI trong khu vực công.
Trong khi đó, Trung Quốc ban hành các đạo luật cơ bản Luật An ninh mạng (2017), Luật An ninh dữ liệu (2021), Luật Bảo vệ thông tin cá nhân (2021), tạo nền tảng cho việc tuân thủ về dữ liệu và an ninh mạng trong các ứng dụng AI...
Từ những kinh nghiệm đó, PGS Phước kiến nghị Việt nam không ban hành Luật riêng về AI.
Bởi lẽ, hệ sinh thái AI còn non trẻ, chưa đủ độ “chín” để luật hóa. Nghiên cứu, ứng dụng và doanh nghiệp AI ở Việt Nam còn manh mún, quy mô nhỏ; chưa có nhiều sản phẩm AI thương mại có tầm ảnh hưởng lớn, “khung pháp lý cứng” làm kìm hãm đổi mới.
Ngoài ra, nguồn lực quản lý Nhà nước còn hạn chế, đội ngũ quản lý, giám sát AI chưa đủ mạnh về chuyên môn. Hậu kiểm, kiểm định, giám sát thị trường AI đòi hỏi chi phí và năng lực kỹ thuật rất lớn, trong khi Việt Nam chưa sẵn sàng.
Nguyên nhân nữa là khó đảm bảo tính linh hoạt trước thay đổi nhanh của công nghệ. Luật luôn "lạc hậu" so với công nghệ, AI biến đổi rất nhanh, đặc biệt là AI phái sinh; việc ban luật có thể dẫn đến nguy cơ tụt hậu, lỗi thời nhanh, gây khó khăn cho doanh nghiệp lẫn quản lý.
Vì vậy, theo PGS Phước, tại Việt Nam có thể ban hành khung đạo đức AI (code of conduct); Sandbox AI cho thử nghiệm; sửa đổi, bổ sung hệ sinh thái pháp luật hiện hành.
Điểm mạnh của công nghệ AI
Tại hội thảo, ông Trần Minh Anh, Thẩm phán TAND Khu vực 1 - TP.HCM, trình bày tham luận "AI trong hoạt động xét xử và tranh tụng: Những vấn đề gợi mở cho pháp luật Việt Nam".
Theo ông Minh Anh, từ năm 2021, TAND Tối cao đã xây dựng và phát triển mô hình AI tiên tiến nhất hiện nay của ngành là mô hình trợ lý ảo với hàng loạt tính năng thông minh, trở thành cánh tay đắc lực hỗ trợ thẩm phán trong công tác chuyên môn, nâng cao hiệu suất làm việc. Đây là một trong những điểm nổi bật nhất của hoạt động công nghệ thông tin ngành Tòa án.
“Trợ lý ảo” giới thiệu các tình huống pháp lý tương tự đã được Hội đồng Thẩm phán TAND Tối cao tổng kết thực tiễn xét xử và đưa ra câu trả lời; giới thiệu các án lệ liên quan; giới thiệu các bản án có tình huống pháp lý tương tự đã có hiệu lực pháp luật được công bố trên Cổng thông tin điện tử TAND Tối cao.
Ông Minh Anh cho biết không giống các mô hình AI thương mại hoặc AI theo ngôn ngữ lớn khác, hệ thống trí tuệ nhân tạo đang được TAND khu vực 1 xây dựng có khả năng đáp ứng chuyên sâu các yêu cầu mang tính nghiệp vụ của ngành Tòa án.
Trong đó, với năng lực xử lý vượt trội, AI có thể rà soát, đọc hiểu và đánh giá tất cả các công văn đến, các tài liệu trong hồ sơ vụ án với thời gian ngắn, hạn chế thấp nhất việc bỏ sót thông tin.
AI tự động đánh bút lục, tóm tắt tài liệu, hỗ trợ thẩm phán, thư ký giảm thiểu thời gian thao tác thủ công, đồng thời tạo sự nhất quán và logic trong việc hệ thống hóa từng hồ sơ vụ việc.
AI giúp phân tích và tra cứu hồ sơ bằng việc đặt câu hỏi. Thay vì phải tìm kiếm, đánh dấu, ghi chú thủ công từng trang tài liệu trong hồ sơ vụ án, thông qua việc đặt câu hỏi với những từ khóa quan trọng, AI sẽ tự động tra cứu, trích xuất và phân tích nội dung mà thẩm phán, thư ký đang cần từ hàng nghìn, hàng trăm nghìn trang tài liệu và đưa ra câu trả lời chính xác.
AI còn làm mờ các phần thông tin mật, nhạy cảm. Nhằm đảm bảo bí mật, bảo mật, các phần thông tin mật, nhạy cảm sẽ được tự làm mờ tùy vào mức độ theo quy định của pháp luật.
Theo thẩm phán Minh Anh, AI còn đề xuất hướng giải quyết và căn cứ pháp lý vụ án. Với kho dữ liệu khổng lồ đã được huấn luyện, AI có thể đưa ra đề xuất căn cứ pháp lý áp dụng cùng hướng giải quyết từ các vụ việc tương tự, giúp việc đưa ra quyết định của thẩm phán được nhanh chóng, toàn diện hơn.
TAND TP.HCM cũng đã ứng dụng AI
TAND TP.HCM cũng đã xây dựng và triển khai nhiều dự án như: Dịch vụ công trực tuyến về thu, nộp tạm ứng án phí, lệ phí tòa án trên cổng dịch vụ công quốc gia; số hóa toàn bộ các bản án, quyết định; đề án tống đạt điện tử.
TAND TP.HCM cũng đã thí điểm phần mềm chuyển giọng nói thành biên bản phiên tòa điện tử; mã QR hướng dẫn thủ tục khởi kiện; ứng dụng AI trong tiếp nhận, đọc và đề xuất thụ lý đơn khởi kiện; phần mềm Chatbot AI để hướng dẫn thủ tục tố tụng cho người dân; ứng dụng AI trong phân tích, đề xuất hướng xử lý vụ án.
(Ông Trần Minh Anh, Thẩm phán TAND khu vực 1 - TP.HCM)
