Đây là niềm tự hào của gia đình cụ Hương Liêm nói riêng và của cả nhân dân tỉnh Bến Tre nói chung.
Ngôi nhà cổ Huỳnh Phủ. Ảnh: PLHH
Tự hào ngôi nhà cổ
Quê ngoại tôi ở làng Giồng Luông, nay là xã Đại Điền, huyện Thạnh Phú, Bến Tre. Đây là nơi có ngôi nhà cổ nổi tiếng của Huỳnh Phủ mà chủ gia là cụ Hương Liêm, tên thật là Huỳnh Ngọc Khiêm. Thuở thiếu thời, tôi từng được ông tôi dẫn đến chơi tại ngôi nhà ấy. Trong trí óc trẻ thơ của tôi lúc đó, ngôi nhà của Huỳnh Phủ chẳng khác cung đình, rất đồ sộ, uy nghi, lạ lẫm.
Ngôi nhà cổ Huỳnh Phủ cất theo hình chữ nhật, chu vi khoảng 100 m, gồm 48 cột, bố trí: 8 x 6. Cột bằng gỗ lim và căm xe quý. Cột hàng ba cao 3,5 m, chu vi cột hơn 80 cm. Cột chính cao 4,5 m, chu vi mỗi cột hơn 1,2 m. Ở nhiều cột có chạm khắc, cẩn chữ Nho, hoa văn bằng ốc xà cừ. Tất cả cột, kèo, xiên... được đục, kết gắn nhau liền lạc. Hoành phi sơn son thếp vàng với bốn chữ: Hiếu Để Trung Tín. Thành vọng chạm, lọng với những họa tiết phong cảnh, vật “tứ linh” thật sống động. Mái nhà, mái lợp ngói âm dương. Trên mỗi miếng ngói có in hình sinh hoạt dân gian như chú mục đồng cưỡi trâu, con gà, con cua, bó lúa... rất gần gũi với đời sống sinh hoạt của nông dân. Song tiếc thay, với thời gian, mái nhà được lợp lại nhiều lần nên những miếng ngói độc đáo kia nay chỉ còn một ít.
Thành vọng nội thất nhà cổ Huỳnh Phủ. Ảnh: PLHH
Nền nhà xây dựng cũng thật đặc biệt. Nền cao 1 m. Viền bọc nền là những thớt đá xanh dài khoảng 2-3 m, được đục và gắn kết với nhau liền mặt bao quanh hết nền nhà.
Ông Huỳnh Ngọc Chất (cháu năm đời của cụ Hương Liêm, nay đã mất) cho biết ngôi nhà xây dựng vào những năm cuối thế kỷ 19. Khi những người thợ đầu tiên đến động thổ, gác đòn dong dựng nhà, chủ gia mời họ ăn cam. Họ ăn cam rồi nhả hột gần đó. Hột lên cây, đến khi cây cho trái cam đầu tiên thì ngôi nhà mới hoàn thành. Tóm lại, thời gian cất nhà khoảng bảy năm và để xong xuôi hết phần vách, thành vọng ở gian nhà giữa phải trên 10 năm.
Được biết, nhà cổ Huỳnh Phủ do những người thợ xây dựng cung đình Huế tài hoa lưu tán vào Nam tác tạo nên... Ngày ấy, về công thợ, tiền công thợ được tính qua số dâm mộc do thợ thao tác trong ngày. Đong ra cứ bao nhiêu chén dăm, thợ được trả bấy nhiêu tiền. Số thợ chuyên chạm, lọng ăn tiền rất cao.
Năm 1973, tôi có dịp tham quan thành nội ở cố đô Huế và nhận ra ngôi nhà cổ Huỳnh Phủ ở quê nhà có nét kiến trúc nghệ thuật chẳng khác cung đình Huế. Năm 1985, tôi tìm đến ba ngôi nhà cổ có hạng ở miền Tây, gồm Dương Phủ tại Bình Thủy (Cần Thơ), Trần Phủ tại Rạch Giá (Kiên Giang) và ngôi nhà cổ của Đốc Phủ Hải thị xã Gò Công (Tiền Giang). So sánh khách quan, tôi thấy nhà cổ Huỳnh Phủ được xây dựng công phu hơn cả, nhất là phần nội thất.
Rượt đuổi thời gian
Trải qua lắm cuộc bể dâu, nhà cổ Huỳnh Phủ vẫn hiện hữu là điều đáng quý. Lúc còn sống, ông Huỳnh Ngọc Chất từng tâm sự với tôi: “Chiến tranh cùng với thời gian chồng chất khiến ngôi nhà không khỏi xuống cấp so với nguyên bản ban đầu. Phần khác, những người đang trực tiếp gìn giữ, thờ phượng ông bà ở ngôi nhà này gặp khó khăn trong cuộc sống. Muốn trùng tu ngôi nhà này thì cần một số tiền không nhỏ”.
Nhiều người nhiều giới, kể cả các chuyên viên của Bộ Văn hóa Thông tin (trước đây) khi đến tham quan, tìm hiểu nhà cổ Huỳnh Phủ đều đánh giá rất cao về kiến trúc nghệ thuật nội thất ngôi nhà. Các chuyên viên xuýt xoa: “Đây là một địa chỉ xứng tầm để công nhận di tích kiến trúc nghệ thuật quốc gia”.
Bộ trường kỷ tại nhà cổ Huỳnh Phủ. Ảnh: PLHH
Từ năm 2002, nhà cổ Huỳnh Phủ được “bật đèn xanh” lập hồ sơ để công nhận là di tích kiến trúc nghệ thuật quốc gia. Để giữ cho ngôi nhà bớt xuống cấp, Bảo tàng Bến Tre đã cử chuyên viên đến nhà cổ phun xịt thuốc chống mối mọt. Có điều, khi bàn thảo với gia đình việc lập hồ sơ cùng các yêu cầu để trùng tu ngôi nhà, có vài thành viên trong dòng tộc Huỳnh phủ chưa thống nhất nên mọi việc phải tạm dừng lại. Tháng 2-2005, đại diện Sở Văn hóa Thông tin Bến Tre (cũ), Bảo tàng Bến Tre, UBND huyện Thạnh Phú, UBND xã Đại Điền và đại diện dòng tộc của ngôi nhà lại gặp nhau. Các bên cùng bàn bạc và đi đến thống nhất chung trong việc lập hồ sơ khoa học để ngôi nhà được công nhận di tích.
Hồ sơ khoa học di tích kiến trúc nghệ thuật nhà cổ Huỳnh Phủ gồm bản đồ quy hoạch khu di tích (khoảng 9.000 m2). Thứ nhất là ngôi nhà 800 m2, thể hiện màu đỏ, là khu bất khả xâm phạm. Thứ hai là khu vực giáp nhà dân, thể hiện màu xanh, là khu vực chỉ được điều chỉnh trong hiện trạng đã xây dựng. Thứ ba là khu vực phụ cận, thể hiện màu xanh, là khu vực được xây dựng các dịch vụ phục vụ di tích nhưng không gây ô nhiễm môi trường.
Kèm bản đồ là bảng vẽ chính diện, mặt ngang, mặt cắt, mặt dọc, các phối cảnh và chi tiết nội thất của ngôi nhà.
Khu mộ Huỳnh Phủ diện tích 966 m2, cách ngôi nhà cổ khoảng 3 km, thuộc xã Phú Khánh (Thạnh Phú), tạo lập từ năm 1911. Vật liệu xây dựng khu mộ từ hàng rào bên ngoài đến phần lăng mộ bên trong đều bằng đá xanh, đá được khắc với nhiều hoa văn tinh xảo: dơi, dây leo, quả lựu, mãng cầu; tùng, lộc, lân, nghê... cùng nhiều bia, cột, trụ đá khắc chữ Nho.
Giếng cổ hình vuông bằng đá xanh của Huỳnh Phủ. Ảnh: PLHH
Ông Huỳnh Văn Giới, Phó Ban Quản lý di tích Bến Tre, cho biết: “Bức xúc trước tình trạng ngôi nhà cổ xuống cấp, các chuyên viên của Công ty Cổ phần Xây dựng công trình văn hóa - Chi nhánh miền Trung đã nỗ lực tối đa thực hiện bản vẽ ngôi nhà cùng khu mộ. Việc vẽ, sao chép phần nội thất của ngôi nhà cổ Huỳnh Phủ được thực hiện hết sức tỉ mỉ, công phu, mất nhiều thời gian”.
Giữa cuộc sống hiện đại hôm nay, nhiều công trình kiến trúc nghệ thuật cổ đã và đang mất dần. Ngôi nhà cổ Huỳnh Phủ được bảo tồn, gìn giữ có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Giờ đây, thế hệ sau có thêm một địa chỉ để tìm hiểu về văn hóa Việt Nam cùng nét tác tạo tài hoa của những người thợ trứ danh vào thế kỷ 19.
PHAN LỮ HOÀNG HÀ
(Nguyệt san Pháp Luật TP.HCM số 168)
