Hôm 28-6 (giờ địa phương), hãng tin Reuters dẫn thông báo từ Nhà Trắng cho biết Tổng thống Mỹ Joe Biden đã chính thức ký bản ghi nhớ an ninh quốc gia về chống đánh bắt cá trái phép. Đây được cho là một phần nỗ lực thực hiện cam kết của Mỹ trong việc đối phó với các đội tàu đánh cá bị cáo buộc đánh bắt trái phép, trong đó có tàu của Trung Quốc (TQ).
Mỹ làm rắn nạn đánh bắt cá trái phép
Về lực lượng thực thi, quan chức này cho biết Bộ Lao động, Bộ Quốc phòng, Lực lượng Bảo vệ bờ biển Mỹ và các cơ quan thực thi khác sẽ cùng với các đối tác tư nhân và nước ngoài điều tra các tàu đánh cá vi phạm.
Về phía TQ, nước này đến nay vẫn tuyên bố mình là một quốc gia có trách nhiệm, đã và đang hợp tác quốc tế nhằm ngăn chặn nạn đánh bắt cá trái phép. Bắc Kinh gần đây còn đơn phương đặt ra cái gọi là ”lệnh cấm đánh bắt cá ở Biển Đông” hằng năm, lấy lý do là bảo vệ môi trường và trữ lượng hải sản.
Trước đó một ngày, Cục Quản lý khí quyển và đại dương quốc gia Mỹ (NOAA) cũng đề xuất quy tắc để giải quyết vấn đề lao động cưỡng bức và các vấn đề về quyền lao động khác trong ngành thủy sản. Theo đó, các quy tắc mới ban hành của NOAA sẽ đảm bảo tính nhất quán với kế hoạch hành động quốc tế của Tổ chức Nông lương Liên Hợp Quốc nhằm ngăn chặn, xác định và loại bỏ đánh bắt cá trái phép.
Thông báo cũng nêu rõ Mỹ sẽ lập một liên minh với Canada và Anh để “hành động khẩn cấp” nhằm cải thiện việc kiểm soát và giám sát các hành vi đánh bắt cá trái phép, không báo cáo và không theo quy định.
TQ đứng sau nạn đánh bắt cá trái phép toàn cầu?
Theo Reuters, bản ghi nhớ nói trên không nêu tên cụ thể nước nào nhưng một quan chức Mỹ giấu tên cho biết TQ là nước vi phạm nhiều nhất. Theo quan chức này, “TQ dẫn đầu nạn đánh bắt trái phép trên toàn thế giới và cản trở tiến triển trong việc phát triển những biện pháp đối phó với đánh bắt trái phép và đánh bắt quá mức”.
Lực lượng Bảo vệ bờ biển Mỹ cũng nhận định rằng thực trạng đánh bắt cá bất hợp pháp đã vượt qua nạn cướp biển trở thành mối đe dọa hàng đầu đối với an ninh hàng hải. Hành động này có nguy cơ làm gia tăng căng thẳng giữa các quốc gia tranh giành nguồn khai thác quá mức. Theo xếp hạng của bảng chỉ số đánh bắt cá trái phép 2021 (IUU Fishing Index), TQ liên tục đội sổ trong 152 quốc gia có đường bờ biển, do vi phạm đánh bắt cá và để xảy ra nhiều sự cố nhất.
 |
Đội tàu cá Trung Quốc xâm nhập và đánh bắt trái phép trong vùng biển thuộc chủ quyền của Hàn Quốc hồi tháng 7-2020. Ảnh: CBS |
Nhiều nước khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương (AĐD-TBD) đã nhiều lần phản đối việc các đội tàu cá khổng lồ của TQ xâm phạm vào vùng biển chủ quyền của họ để khai thác cá trái phép. Hành vi này gây thiệt hại kinh tế và môi trường rất đáng kể cho các nước này. Gần đây nhất, Philippines đầu tháng 6 tố cáo bị tàu cá TQ xâm phạm vùng đặc quyền kinh tế để đánh bắt trái phép. Bộ Ngoại giao Mỹ đã lên tiếng ủng hộ Manila.
Trả lời phỏng vấn tờ South China Morning Post, một ngư dân Hàn Quốc tên Park Tae Won chia sẻ các tàu cá TQ khi đi đánh bắt “thường quét sạch mọi thứ, từ các loài cá sống gần bề mặt đến động vật có vỏ dưới đáy biển”. Theo ông Park, “họ khai thác mà không quan tâm đến những thiệt hại đối với sinh vật biển”.
Không chỉ ở AĐD-TBD, các đội tàu TQ còn càn quét đến kiệt quệ các vùng biển ở xa hơn như Tây Phi, Nam Mỹ. Ở Sierra Leone - một nước thuộc Tây Phi, nơi nghề đánh bắt thủy sản chiếm 12% nền kinh tế, người dân cho biết sản lượng khai thác của họ đang sụt giảm nhanh chóng do nạn đánh bắt cá quá mức trên quy mô lớn trong nhiều năm nay.
“Họ luôn xuất hiện ở vùng biển này, từ Ecuador tới Argentina. Công việc của chúng tôi là xua đuổi, không để họ tiến vào bên trong vùng biển Peru” - ông Eduardo Atkins, sĩ quan chỉ huy một tàu tuần duyên của Peru, cho biết.
Đặc biệt, tháng 8-2020, khoảng 300 tàu cá TQ đánh bắt trái phép gần vùng biển quanh quần đảo Galapagos của Ecuador. Nhà chức trách Ecuador thời điểm đó cho biết số tàu cá TQ nhiều chưa từng có tiền lệ và cáo buộc các tàu này tắt hệ thống định vị và đổi tên tàu để che giấu danh tính.
Nhiều hệ lụy đằng sau
Bên cạnh hệ lụy kinh tế, giới chức các nước và các chuyên gia cũng lo ngại về an ninh từ các đội tàu đánh bắt cá trái phép của TQ. Họ cho rằng lực lượng này là công cụ để Bắc Kinh thực hiện những yêu sách lãnh thổ phi lý của TQ, bao gồm tuyên bố chủ quyền phi pháp ở Biển Đông. Trong khi 75% đội tàu đánh cá thuộc sở hữu tư nhân, chính quyền TQ vẫn duy trì hiện diện đáng kể trong ngành khai thác hải sản. Bên cạnh đó, hải quân, hải cảnh và lực lượng bán vũ trang do Bắc Kinh chỉ đạo cũng thường tham gia cùng đội tàu cá trong các hoạt động gây hấn ở Biển Đông.
Ông Conor Kennedy và ông Andrew Erickson, hai chuyên gia thuộc ĐH Hải chiến Mỹ, đánh giá các đội tàu là “lực lượng do chính quyền TQ tổ chức, phát triển và kiểm soát, hoạt động theo một chuỗi chỉ huy quân sự trực tiếp, tiến hành các hoạt động do Bắc Kinh bảo trợ”. Ông Erickson cho biết lực lượng dân quân TQ hiện đã được hợp nhất với đội tàu cá và đây là đội tàu lớn nhất thế giới với ít nhất 187.000 tàu thuyền.
Trong khi đó, chuyên gia Shuxian Luo và chuyên gia Jonathan Panter tại ĐH Johns Hopkins (Mỹ) từng khẳng định rằng với số lượng lớn thì ngay cả khi đó là những tàu cá thuần túy không vũ trang cũng có thể trở thành một lực lượng quân sự hiệu quả nếu hoạt động dưới sự chỉ huy của các tàu dân quân.
“Dù chỉ được triển khai với số lượng hạn chế, các tàu đánh cá vẫn có thể kiềm chế hoặc thậm chí là ngăn chặn hoàn toàn khả năng các tàu chiến chính quy triển khai chiến tranh chống tàu ngầm và triển khai máy bay trực thăng” - ông Luo và ông Panter cảnh báo.•
Mỹ tăng cường hợp tác với đối tác
Ngoài liên minh với Anh và Canada, thông báo từ Nhà Trắng cho biết Mỹ có kế hoạch sẽ hợp tác với Việt Nam, Ecuador, Panama, Senegal và Đài Loan trong nỗ lực đẩy lùi nạn đánh bắt cá trái phép.
Một nữ quan chức Mỹ giấu tên tiết lộ với Reuters rằng Washington quyết định lựa chọn năm quốc gia và vùng lãnh thổ nói trên là bởi “đây là các bên sẵn sàng hợp tác với Mỹ trong việc ngăn chặn các hành vi đánh bắt cá trái phép”.
