Cạnh tranh Mỹ - Trung và nỗ lực chống biến đổi khí hậu

Phát biểu trong cuộc họp báo ngày 2-11 (giờ địa phương) tại TP Glasgow (Anh) trong khuôn khổ Hội nghị lần thứ 26 các bên tham gia Công ước khung của Liên Hợp Quốc về biến đổi khí hậu (BĐKH) - COP26, Tổng thống Mỹ Joe Biden cho rằng việc Tổng thống Nga Vladimir Putin và đặc biệt là Chủ tịch Trung Quốc (TQ) Tập Cận Bình không tham dự sự kiện này là một điều đáng tiếc.

“Tôi nghĩ đây là sai lầm của TQ khi tự họ đánh mất cơ hội gây ảnh hưởng đến người dân trên khắp thế giới và những người có mặt tại COP26. Chống BĐKH là vấn đề lớn toàn cầu nhưng lãnh đạo TQ lại không xuất hiện, khiến người ta khó tin các cam kết về môi trường của Bắc Kinh” - ông Biden nói, theo hãng tin Reuters.

Trước đó, cùng ngày, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao TQ Uông Văn Bân chủ trì họp báo cho biết ông Tập có gửi video phát biểu đến COP26 nhưng không giải thích lý do nhà lãnh đạo này không trực tiếp tham dự sự kiện này. Ông Uông còn chỉ trích việc Mỹ áp lệnh trừng phạt lên các công ty cung cấp thiết bị năng lượng mặt trời thân thiện với môi trường của TQ vì cáo buộc “cưỡng bức lao động ở Tân Cương”.

Cạnh tranh Mỹ - Trung đặt ra nhiều thách thức cho nỗ lực chống biến đổi khí hậu toàn cầu. Ảnh: CNN

Khác biệt Mỹ - Trung ảnh hưởng nỗ lực chống biến đổi khí hậu

Trả lời tờ South China Morning Post, chuyên gia Li Shuo thuộc tổ chức hoạt động vì môi trường Greenpeace Đông Á cho biết động lực giải quyết vấn đề BĐKH toàn cầu phụ thuộc rất lớn vào nhiều yếu tố chủ chốt, bao gồm tình hình kinh tế trên thế giới và vấn đề chính trị ở các nước lớn. Những biến số này liên tục thay đổi và nhiều năm gần đây, xu hướng là có tốt lên với diễn biến mang tính bước ngoặt là việc hơn 190 quốc gia và vùng lãnh thổ ký Hiệp định Paris về BĐKH năm 2015.

Tuy nhiên, phát ngôn đáp trả qua lại giữa giới lãnh đạo Mỹ - Trung tiếp tục phản ánh sự chia rẽ sâu sắc giữa hai cường quốc. Đây là điểm mà ông Li lo ngại sẽ là trở ngại lớn nhất ảnh hưởng tới công cuộc chống BĐKH của toàn thế giới ở thời điểm hiện tại, bởi rất khó có được một chiến lược thống nhất và trực quan nếu thiếu đi sự tham gia, lãnh đạo của Washington lẫn Bắc Kinh.

TQ tuần trước đệ trình cam kết giảm phát thải lên Liên Hợp Quốc, trong đó nhắc lại cam kết năm ngoái của Chủ tịch Tập Cận Bình rằng Bắc Kinh sẽ đưa lượng khí phát thải lên mức cao nhất trước năm 2030, sau đó giảm dần và đạt mục tiêu trung hòa carbon trước năm 2060. Dù vậy, giới chuyên gia thực sự đã kỳ vọng nhiều hơn vào bản kế hoạch môi trường của nước này.

“Gần sáu năm sau Hiệp định Paris, sự lựa chọn của TQ là điển hình cho việc thiếu quyết tâm đẩy mạnh hành động vì khí hậu của một số nền kinh tế lớn. Nó cũng phản ánh thái độ hoài nghi của Bắc Kinh về khả năng Mỹ cũng chấp nhận thực hiện mục tiêu giảm carbon và tài trợ cho các mục tiêu khí hậu của TQ. TQ lo ngại mình sẽ trở thành cường quốc duy nhất phải tuân theo các quy định về cắt giảm khí thải và mất tăng trưởng kinh tế, trong khi các nước khác thì không cần” - ông Li nói.

Các thách thức nội bộ TQ cũng có thể là yếu tố khác tác động tới việc TQ không mặn mà với những mục tiêu khí hậu. Cuộc khủng hoảng năng lượng gần đây ở nước này làm ảnh hưởng tới hàng chục tỉnh, thành ở TQ và làm bộc lộ những khó khăn cần giải quyết nếu muốn việc chuyển từ nhiên liệu hóa thạch truyền thống sang các nguồn năng lượng xanh. Hồi giữa tháng 10, Ủy ban Cải cách và Phát triển quốc gia TQ cho biết sản lượng than của nước này đã lên đến mức cao nhất trong năm nay với gần 11,6 triệu tấn mỗi ngày.

Đối với Mỹ, ông Li cho rằng vấn đề lớn của nước này là phải làm sao để giữ được cam kết hỗ trợ quốc tế về chống BĐKH. Hiện ông Biden vẫn chưa thể thuyết phục Quốc hội thông qua dự luật chi tiêu 1,75 ngàn tỉ USD với 555 tỉ USD trong đó được dành cho các mục tiêu khí hậu. Ông Biden hồi tháng 4 đã cam kết sẽ tăng gấp đôi số viện trợ về chống BĐKH cho các nước đang phát triển trước năm 2024, cắt giảm 50% lượng khí thải của Mỹ trước năm 2030 và tiến tới mục tiêu phát thải ròng bằng 0 trước năm 2050.

“Vấn đề lớn nhất của Mỹ là họ có đầy những hứa hẹn lãnh đạo toàn cầu nhưng liệu nó có thể đi từ lời nói tới hành động hay không phải phụ thuộc vào Quốc hội, chứ tổng thống chưa hẳn là người có tiếng nói sau cùng” - ông Li chia sẻ.

Vấn đề chung cần nỗ lực chung

Theo Hiệp định Paris về chống BĐKH năm 2015, các nước đã đồng ý hành động để nhiệt độ toàn cầu tăng không quá 2 độ C so với thời kỳ tiền công nghiệp trước cuối thế kỷ 21 với mục tiêu lý tưởng nhất là không để nhiệt độ tăng quá 1,5 độ C. Để hiện thực hóa mục tiêu đó, thế giới phải cắt giảm một nửa lượng khí thải trong 10 năm tới và tiến đến trung hòa carbon vào khoảng năm 2050.

Tuy nhiên, cam kết mới về cắt giảm khí thải của TQ mới đệ trình chỉ cao hơn một chút so với cam kết trước đó. Ngoại trưởng Nga Sergey Lavrov hôm 31-10 cũng cho biết nước này nhiều khả năng sẽ không thể đạt mục tiêu trung hòa carbon trước năm 2050. Thủ tướng Úc Scott Morrison dù có đặt mục tiêu phát thải ròng bằng 0 trước năm 2050 nhưng lại muốn được tiếp tục khai thác và sử dụng than đá.

Thủ tướng Anh Boris Johnson, trong vai trò lãnh đạo nước đăng cai tổ chức COP26, trước thực trạng trên đã cảnh báo rằng hội nghị có nguy cơ đổ vỡ vì các nước không cam kết đủ để giữ nhiệt độ Trái đất tăng không quá 1,5 độ C. Ông cho rằng tiến bộ đạt được là quá ít ỏi và đánh giá khả năng COP26 sẽ cho ra đời một thỏa thuận giúp mục tiêu này bền vững chỉ ở mức 6/10.

Ông cũng vẽ ra một viễn cảnh rất tiêu cực là nếu tình trạng BĐKH không được giải quyết thì nhiệt độ Trái đất có thể sẽ tăng lên đến 4 độ C, dẫn tới những hậu quả địa chính trị hết sức phức tạp như tình trạng sa mạc hóa đất đai, mất môi trường sống, tranh giành nước uống, thực phẩm, biểu tình và di dân hàng loạt.

“Nếu chúng ta không giữ được tia hy vọng ở COP26, nhân loại sẽ đối diện với một mối đe dọa chung lớn chưa từng thấy” - ông Johnson khẳng định.