Trong ngày 8-12, Thủ tướng Anh Keir Starmer đã tiếp đón Tổng thống Ukraine – ông Volodymyr Zelensky tại thủ đô London, cùng với Tổng thống Pháp Emmanuel Macron và Thủ tướng Đức Friedrich Merz.
Theo tờ Le Monde, cuộc gặp này nhằm mục đích đánh giá tình hình các cuộc thảo luận được tổ chức trong những ngày gần đây tại Florida (Mỹ) giữa các phái viên Ukraine và Mỹ về vấn đề xung đột Ukraine, vốn không có sự tham gia của châu Âu. Đây cũng là dịp để lãnh đạo các nước này nhìn nhận về Chiến lược An ninh Quốc gia mới của Mỹ, khi tài liệu này đang khiến sự chia rẽ giữa hai bờ Đại Tây Dương sâu sắc hơn bao giờ hết.
Quan điểm không mới của chính quyền ông Trump về châu Âu
Trong tài liệu dài hơn 30 trang, châu Âu được nhắc đến trong 2 trang rưỡi.
Tài liệu này cho rằng người ta sẽ "không thể nhận ra châu Âu trong 20 năm hoặc ít hơn" nếu xu hướng hiện tại tiếp tục. Các vấn đề được liệt kê bao gồm tỉ lệ sinh giảm, mất bản sắc dân tộc, đàn áp phe đối lập chính trị, kiểm duyệt tự do ngôn luận, "sự bóp nghẹt của các quy định" và trên hết là nhập cư.
"Về lâu dài, rất có thể chỉ trong vòng vài thập niên tới, một số thành viên Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) sẽ có dân số phần lớn không phải người châu Âu" – tài liệu nhận định.
Nội dung của học thuyết này làm nổi bật sự chuyển dịch của chính sách đối ngoại trong nhiệm kỳ hai của chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump. Theo đó, Washington đang rời xa các mối quan hệ xuyên Đại Tây Dương truyền thống để hướng tới các ưu tiên mang màu sắc ý thức hệ hơn.
Cách dùng từ này lặp lại những quan điểm từ lâu của chính quyền Mỹ đương nhiệm.
Trong bài phát biểu tại Hội nghị An ninh Munich (Đức) hồi tháng 2, Phó Tổng thống Mỹ JD Vance đã xác định "di cư không kiểm soát" và sự "thụt lùi" của tự do ngôn luận là những thách thức an ninh chính đối với châu Âu.
Về vấn đề an ninh, Chiến lược An ninh Quốc gia của Mỹ kêu gọi châu Âu "chịu trách nhiệm chính cho việc tự vệ". Tài liệu lưu ý rằng "lợi ích tối thượng" của Mỹ là đạt được một thỏa thuận ngừng bắn thông qua đàm phán ở Ukraine.
"Việc quản lý mối quan hệ giữa châu Âu và Nga sẽ đòi hỏi sự tham gia ngoại giao đáng kể của Mỹ, vừa để tái lập các điều kiện ổn định chiến lược trên khắp lục địa Á-Âu, vừa để giảm thiểu nguy cơ xung đột giữa Nga và các quốc gia châu Âu" – tài liệu nêu.
Trong bối cảnh này, Mỹ cho rằng cần phải chấm dứt "nhận thức và ngăn chặn thực tế rằng NATO là một liên minh không ngừng mở rộng". Điều này báo hiệu sự thay đổi so với chiến lược của liên minh trong giai đoạn hậu Chiến tranh Lạnh, vốn chứng kiến NATO mở rộng với việc kết nạp các thành viên mới ở Trung, Đông, Đông Nam và Bắc Âu.
Châu Âu bối rối?
Bản chất mạnh mẽ và chính thức của Chiến lược An ninh Quốc gia của Mỹ khiến nhiều nhà lãnh đạo châu Âu cảm thấy bối rối. Theo tờ The New York Times, trong tài liệu, liên minh xuyên Đại Tây Dương đã bị Mỹ – vốn là nước đảm bảo an ninh cho châu Âu trong suốt 80 năm qua kể từ Thế chiến II – công khai chỉ trích.
“Nó đang được đăng tải trên trang web của Nhà Trắng, phơi bày trước mắt cả thế giới. Và điều đó khiến nó rất khó chấp nhận” – ông Charles A. Kupchan, giám đốc cấp cao phụ trách các vấn đề châu Âu của Hội đồng An ninh Quốc gia dưới thời chính quyền Tổng thống Barack Obama, nhận xét về tài liệu.
Dự đoán về sự rạn nứt trong quan hệ xuyên Đại Tây Dương, trong những năm gần đây, các chính phủ châu Âu đã cố gắng giảm bớt sự phụ thuộc vào sức mạnh quân sự của Mỹ bằng cách tăng chi tiêu quốc phòng và hợp tác quân sự xuyên biên giới.
Một số nước đã áp dụng hoặc mở rộng nghĩa vụ quân sự. Liên minh Châu Âu (EU) cũng hiện có một ủy viên quốc phòng – người có nhiệm vụ chính là thúc đẩy sản xuất và hợp tác vũ khí trong khối.
Tuy nhiên, trên thực tế, châu Âu hiện tại vẫn phụ thuộc nhiều vào Mỹ.
“Cho đến nay, có thể nói là [châu Âu] chưa có phản ứng mang tính hệ thống nào cả” – ông Romano Prodi, cựu chủ tịch Ủy ban Châu Âu, nhận xét. Ông hy vọng EU sẽ “xây dựng một chính sách” khiến khối này trở nên quyết đoán hơn.
“Điều này không có nghĩa là cắt đứt mối liên hệ với Mỹ. Điều này có nghĩa là cần có tiếng nói” – ông nhấn mạnh.
Hôm 8-12, Chủ tịch Hội đồng Châu Âu António Costa nói rằng châu Âu đã có những bất đồng lâu dài với ông Trump về các vấn đề như khủng hoảng khí hậu, nhưng Chiến lược An ninh Quốc gia mới của Mỹ đã "vượt xa hơn thế". "Điều chúng ta không thể chấp nhận là mối đe dọa can thiệp vào chính trị châu Âu" – ông nói.
"Là đồng minh thì không đe dọa can thiệp vào các lựa chọn chính trị nội bộ của nhau. Mỹ không thể thay thế châu Âu trong tầm nhìn về quyền tự do ngôn luận. Châu Âu phải có chủ quyền” - ông nói thêm.
Trong khi đó, ông Max Bergmann – giám đốc chương trình Châu Âu, Nga, Á-Âu tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (Mỹ) – cho rằng những vấn đề về châu Âu được đề cập trong Chiến lược An ninh Quốc gia mới là “một phần cốt lõi trong chiến lược quốc gia của Mỹ”.
“Đây không chỉ là bài phát biểu của một phó tổng thống mới nhậm chức vài tuần. Đó là chính sách của Mỹ và họ sẽ cố gắng thực hiện nó” – ông nói.
Trong khi đó, bà Jana Puglierin – thành viên chính sách cấp cao tại tổ chức nghiên cứu Hội đồng Quan hệ Đối ngoại Châu Âu – nhấn mạnh rằng ông Trump đôi lúc vẫn thay đổi quan điểm và tài liệu này có thể không có nhiều giá trị. Tuy nhiên, bà lưu ý rằng người châu Âu cần "nhìn nhận mối quan hệ này một cách thực tế hơn nhiều”.
