Dù các nỗ lực ngoại giao vẫn đang được duy trì, tình hình thực địa tại Trung Đông trong tuần đầu tháng 12 lại cho thấy một bức tranh hoàn toàn trái ngược.
Từ Dải Gaza đến Bờ Tây, lan rộng sang Syria và Lebanon, hàng loạt động thái quân sự mới của Israel đã kích hoạt làn sóng chỉ trích dữ dội, đẩy khu vực này lần nữa đứng trước viễn cảnh "ngàn cân treo sợi tóc" khi các cam kết ngừng bắn liên tục bị cáo buộc vi phạm.
Leo thang quân sự đồng loạt trên nhiều mặt trận
Tâm điểm của đợt bùng phát bạo lực mới nhất vẫn là Dải Gaza, nơi mà khái niệm "ngừng bắn" dường như chỉ còn tồn tại trên văn bản. Theo ghi nhận từ hãng tin Al Jazeera, những ngày đầu tháng 12 đã đánh dấu một nấc thang leo thang mới khi lực lượng Israel thực hiện các cuộc tấn công vào khu phố Zeitoun (phía bắc Gaza) và khu trại tị nạn al-Mawasi tại thành phố Rafah.
Hậu quả của đợt oanh kích này vô cùng nặng nề. Tại al-Mawasi, các vụ nổ đã gây ra những đám cháy lớn, thiêu rụi hàng loạt lều trại tạm bợ của người tị nạn, khiến ít nhất 7 người thiệt mạng.
Phản bác lại các cáo buộc tấn công dân thường, phía Israel đưa ra lập luận rằng đây là đòn đáp trả cần thiết sau khi các tay súng Hamas tấn công vào lực lượng Israel ở phía Nam Rafah (gần biên giới Ai Cập), làm bị thương 4 binh sĩ.
Tuy nhiên, Hamas đã lập tức bác bỏ cáo buộc trên, gọi vụ tấn công vào al-Mawasi là "tội ác chiến tranh" và là minh chứng rõ ràng nhất cho sự "xem thường thỏa thuận ngừng bắn" của Tel Aviv. Nhóm này đã phát đi thông điệp khẩn cấp, kêu gọi các quốc gia trung gian hòa giải gồm Ai Cập, Qatar và Mỹ phải có biện pháp kiềm chế quân đội Israel.
Những con số thống kê từ giới chức y tế Gaza đã vẽ nên một bức tranh ảm đạm về tính hiệu quả của thoả thuận ngừng bắn. Tính đến ngày 7-12, tổng thương vong trong cuộc chiến kéo dài từ tháng 10-2023 đã chạm mức khủng khiếp: 70.360 người chết và 171.047 người bị thương. Tình hình nhân đạo càng trở nên bi đát khi 52% số thuốc thiết yếu và 70% vật tư xét nghiệm tại dải đất này đã cạn kiệt hoàn toàn.
Giới chức Gaza nói rằng lực lượng Israel đã vi phạm ngừng bắn ít nhất 591 lần kể từ khi có hiệu lực từ tháng 10, khiến hơn 370 người thiệt mạng và 970 người bị thương.
Không dừng lại ở Gaza, "mặt trận thứ hai" tại Bờ Tây cũng đang sục sôi với chiến dịch quân sự mang tên "Five Stones" do Israel phát động vào cuối tháng 11.
Tại tỉnh Tubas, một cuộc vây ráp quy mô lớn kéo dài 3 ngày đêm đã biến khu vực này thành bãi chiến trường, khiến 130 người Palestine bị thương. Ông Nidal Odeh, lãnh đạo dịch vụ cứu thương địa phương, mô tả tình trạng y tế đã "vỡ trận" do quá tải, trong khi nhiều nhà dân bị lực lượng Israel trưng dụng làm công sự quân sự dã chiến.
Đáng lo ngại hơn cả là sự mở rộng các đòn tấn công sang các quốc gia lân cận là Syria và Lebanon.
Tại Syria, truyền thông nhà nước xác nhận một cuộc đột kích của Israel vào làng Beit Jinn hồi cuối tháng 11 đã khiến 13 người thiệt mạng. Damascus gọi đây là "cuộc tấn công tội ác", trong khi Israel khẳng định chỉ đang thực hiện quyền tự vệ sau khi binh sĩ của mình bị tấn công trước khiến 6 người bị thương. Tel Aviv tuyên bố mục tiêu của chiến dịch là truy quét nhóm Jama’a Islamiya - tổ chức bị cáo buộc đứng sau các âm mưu tấn công nhà nước Do Thái.
Tại Lebanon, tình hình cũng không kém phần căng thẳng. Lực lượng Israel hôm 7-12 công bố hình ảnh phá hủy các đường hầm và kho vũ khí của Hezbollah ở miền Nam Lebanon, tuyên bố đây là các thành phần thuộc mạng lưới phòng thủ của nhóm vũ trang này.
Dù thừa nhận đây là "các cơ sở cũ hiện không còn hoạt động", Israel vẫn tiến hành phá hủy với lý do "ngăn ngừa nguy cơ bị khai thác trong tương lai". Động thái này diễn ra trong bối cảnh Lebanon đang ráo riết chuẩn bị cho kịch bản về một chiến dịch tấn công toàn diện mới từ phía Israel, khi các cuộc không kích vẫn diễn ra như cơm bữa.
Làn sóng phản ứng dữ dội
Giữa bối cảnh khói lửa mịt mù, một tia hy vọng mong manh về ngoại giao đã lóe lên nhưng cũng nhanh chóng bị lu mờ bởi thực tế tàn khốc. Ngày 3-12, lịch sử quan hệ Israel - Lebanon ghi nhận một bước ngoặt hiếm hoi khi đại diện dân sự hai nước lần đầu tiên sau hơn 4 thập niên cùng ngồi vào bàn đàm phán tại Naqoura (Lebanon).
Thủ tướng Lebanon - ông Nawaf Salam đã tỏ rõ thiện chí khi khẳng định Beirut sẵn sàng mở rộng đàm phán vượt khuôn khổ an ninh thuần túy. Tuy nhiên, ông cũng nói rõ đây không phải là đàm phán hòa bình; việc bình thường hóa quan hệ chỉ có thể diễn ra gắn liền với một tiến trình hòa bình tổng thể và toàn diện.
Thế nhưng, những cái bắt tay tại Naqoura không đủ sức làm dịu đi "cái đầu nóng" trên thực địa. Vụ Israel ám sát ông Ali Tabtabai - chỉ huy quân sự cấp cao của Hezbollah tại khu Dahiyeh (phía nam Beirut) vào ngày 23-11 đã châm ngòi cho những tuyên bố trả đũa đanh thép.
Thủ tướng Israel - ông Benjamin Netanyahu tuyên bố cứng rắn rằng sẽ không để Hezbollah tái thiết lực lượng và yêu cầu chính phủ Lebanon phải "tước vũ khí Hezbollah", theo tờ The Times of Israel.
Đáp trả lại, lãnh đạo Hezbollah Naim Qassem gọi vụ ám sát là "hành động gây hấn trắng trợn". Dù khẳng định vẫn tôn trọng thoả thuận ngừng bắn tháng 11-2024, ông Qassem tuyên bố Hezbollah giữ toàn quyền quyết định thời điểm và phương thức phản công.
Quan chức cấp cao Mahmoud Qmati của nhóm này cũng cảnh báo Israel đã vượt qua mọi "lằn ranh đỏ", buộc ban lãnh đạo tổ chức phải cân nhắc lại mức độ phản ứng. Phía Hezbollah cũng phản ứng gay gắt việc chính phủ Lebanon mở rộng đàm phán với Israel, gọi đó là một sai lầm.
Sự leo thang của Israel đã kích hoạt phản ứng dây chuyền từ các cường quốc khu vực. Bộ Ngoại giao Iran không ngần ngại gọi vụ Israel ám sát ông Tabtabai là hành động "hèn hạ" và "vi phạm trắng trợn lệnh ngừng bắn", đồng thời cáo buộc sự hậu thuẫn của Mỹ chính là tác nhân khuyến khích Israel "lộng hành".
Phản ứng trước vụ tấn công ở Syria, đại diện thường trực Syria tại Liên Hợp Quốc, ông Ibrahim Olabi, đã có những phát biểu gay gắt. Ông gọi vụ tấn công vào thị trấn Beit Jinn là "minh chứng cho thấy ai đang tuân thủ luật pháp quốc tế và ai không".
Theo vị quan chức này, các hành động quân sự của Israel xuất phát từ nỗi sợ hãi trước "vị thế ngày càng tăng của Syria trong khu vực lẫn quốc tế". Ông Olabi nhận định đanh thép: Israel đang "khiếp sợ trước một Syria hùng mạnh và ổn định", và những hành động bạo lực này là dấu hiệu cho thấy Tel Aviv đang "cạn dần lựa chọn" và mất đi tính chính danh để biện minh cho hành động của mình.
Khối Ả Rập cũng đồng loạt lên tiếng tạo nên một áp lực ngoại giao chưa từng có. Qatar lên án hành vi vi phạm chủ quyền Syria là phá hoại nỗ lực ổn định khu vực. Saudi Arabia chỉ trích đây là "cuộc tấn công trắng trợn", trong khi Kuwait nhận định Israel đang tiếp nối chuỗi hành động gây bất ổn, đe dọa trực tiếp đến hòa bình mong manh của toàn Trung Đông.
Có thể thấy, "chảo lửa" Trung Đông đang tích tụ những áp suất mới, nguy hiểm hơn và khó lường hơn.
Đâu là ưu tiên sống còn tại Gaza?
Bên lề Diễn đàn Doha ngày 7-12, ông Alexandre De Croo, Tân Tổng giám đốc Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) và là cựu Thủ tướng Bỉ, nêu bật những ưu tiên cấp bách cho Gaza.
Trao đổi với Al Jazeera, ông De Croo nhấn mạnh hỗ trợ y tế phải là ưu tiên hàng đầu trước nguy cơ bệnh truyền nhiễm lan rộng.
Ông cũng chỉ ra thách thức lớn về dọn dẹp hàng triệu tấn đổ nát, coi đây là điều kiện tiên quyết để giảm rủi ro sức khỏe và mở đường cho tái thiết.
Về nguồn lực, ông kêu gọi sớm tổ chức một hội nghị hòa bình để làm rõ cơ chế tài chính, có thể gồm cả viện trợ và các khoản vay. “Hội nghị diễn ra càng sớm, người dân càng sớm nhận được cứu trợ” - ông De Croo nói.
