Thời gian gần đây, Quyết định giám đốc thẩm số 271/2024/DS-GĐT của TAND Cấp cao tại TP.HCM (nay là Toà Phúc thẩm TAND Tối cao tại TP.HCM), tuyên vô hiệu hợp đồng hứa thưởng giữa Luật sư (LS) và thân chủ, thu hút được sự quan tâm của giới LS và học thuật trên các diễn đàn, hội nhóm pháp lý trên mạng xã hội.
Sau khi Quyết định giám đốc thẩm được công bố, đã nhận được nhiều lượt bình chọn làm nguồn phát triển án lệ. Trong số đó, Luật sư NĐHT đã có bản phân tích đề xuất lựa chọn Quyết định giám đốc thẩm số 271/2024 làm nguồn phát triển án lệ gửi TAND Tối cao.
Hợp đồng hứa thưởng 1,44 tỉ đồng
Nội dung vụ án thể hiện, vợ chồng ông Q, bà D bị UBND huyện X ban hành quyết định thu hồi đất để thực hiện dự án thành phần thuộc dự án xây dựng một số đoạn đường bộ cao tốc trên tuyến Bắc - Nam phía đông.
Số tiền mà ông Q, bà D được UBND huyện phê duyệt bồi thường là 4,1 tỉ đồng. Không đồng ý với giá bồi thường này, ông Q, bà D đã ký hợp đồng hứa thưởng với Văn phòng luật sư L. Theo hợp đồng hứa thưởng thì Văn phòng luật sư này sẽ thay mặt và nhân danh cho ông Q, bà D tham gia trực tiếp hoặc gián tiếp giải quyết việc bồi thường, hỗ trợ.
Sau khi ký hợp đồng, Văn phòng luật sư cử luật sư tham gia bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp cho ông Q, bà D; đã tư vấn về nội dung, thủ tục bồi thường, hỗ trợ, soạn thảo đơn khiếu nại cho ông Q, bà D; đồng thời, gửi đơn khiếu nại đến các cơ quan Nhà nước có thẩm quyền để bảo vệ quyền, lợi hợp pháp cho ông Q, bà D.
Sau đó, ông Q, bà D đã được UBND huyện X ra quyết định hỗ trợ số tiền 7,2 tỉ đồng nhưng không thông báo cho VPLS L và cũng không thực hiện thanh toán cho Văn phòng này theo hợp đồng hứa thưởng với số tiền là 1,44 tỉ đồng (20% số tiền bồi thường). Từ đó, Trưởng Văn phòng L đã khởi kiện yêu cầu ông Q, bà D phải thanh toán số tiền này.
Về phía bị đơn, ông Q, bà D xác định hai bên có ký hợp đồng hứa thưởng. Văn phòng L đã tư vấn cho cho ông bà về nội dung, thủ tục về bồi thường, hỗ trợ, đồng thời gửi đơn khiếu nại đến các cơ quan Nhà nước, cá nhân có thẩm quyền để khiếu nại việc bồi thường, hỗ trợ.
Sau khi Văn phòng luật sư gửi các đơn khiếu nại thì ông bà được UBND huyện hướng dẫn và cam kết sẽ giải quyết đơn khiếu nại của ông bà theo quy định. Do đó, ông bà đã rút lại tất cả các đơn khiếu nại của Văn phòng L và đề nghị chấm dứt ủy quyền với Văn phòng L.
Ngoài ra, ông Q, bà D nhận thấy Văn phòng L không có năng lực nên đã từng yêu cầu chấm dứt hợp đồng hứa thưởng với Văn phòng L nhưng Văn phòng L không đồng ý. Do đó, không chấp nhận yêu cầu của nguyên đơn.
Hợp đồng hứa thưởng vô hiệu
Xét xử sơ thẩm, Toà án đã tuyên chấp nhận toàn bộ yêu cầu của nguyên đơn. Buộc ông Q, bà D phải liên đới trả cho Văn phòng L số tiền 1,44 tỉ đồng. Xử phúc thẩm, TAND tỉnh Đồng Nai tuyên giữ nguyên bản án sơ thẩm.
Đến tháng 7-2024 (gần 2 năm sau khi bản án phúc thẩm có hiệu lực pháp luật), Chánh án TAND Cấp cao tại TP.HCM kháng nghị đối bản án dân sự phúc thẩm, đề nghị Ủy ban Thẩm phán TAND Cấp cao tại TP.HCM xét xử giám đốc thẩm hủy toàn bộ bản án sơ thẩm và phúc thẩm để xét xử lại.
Theo Uỷ ban thẩm phán, căn cứ vào điểm đ khoản 1 Điều 9 Luật Luật sư và tại Quy tắc số 9.2 (Bộ Quy tắc đạo đức và ứng xử nghề nghiệp Luật sư Việt Nam) thì LS không được ký hợp đồng hứa thưởng với khách hàng, nếu vi phạm sẽ bị xử lý kỷ luật.
"Mặc dù, biết rõ các quy định nêu trên nhưng ông T - Trưởng Văn phòng L vẫn thỏa thuận ký hợp đồng hứa thưởng với vợ chồng ông Q, bà D. Tòa án cấp sơ thẩm và Tòa án cấp phúc thẩm xác định hợp đồng hứa thưởng không vi phạm pháp luật và Bộ Quy tắc đạo đức và ứng xử nghề nghiệp Luật sư Việt Nam để từ đó buộc ông Q và bà D trả cho Văn phòng L số tiền 1,44 tỉ đồng là không đúng pháp luật" - Uỷ ban thẩm phán nhận định.
Trường hợp này, có cơ sở xác định hợp đồng hứa thưởng ngày 14-8-2020 được ký kết giữa ông Q, bà D với Văn phòng L - do ông T làm đại diện đã vi phạm điều cấm của pháp luật. Căn cứ Điều 117 và Điều 123 của Bộ luật Dân sự thì hợp đồng hứa thưởng trên vô hiệu tại thời điểm ký kết.
Từ đó, Uỷ ban thẩm phán TAND Cấp cao tại TP.HCM chấp nhận kháng nghị giám đốc thẩm của Chánh án TAND Cấp cao tại TP.HCM, tuyên huỷ toàn bộ cả hai bản án sơ thẩm và phúc thẩm để xét xử lại.
Tổ chức, cá nhân có quyền đề xuất Án lệ
Tại bản đề xuất án lệ, Luật sư NĐHT cho biết khoản 2 Điều 570 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định: “Công việc được hứa thường phải cụ thể, có thể thực hiện được, không vi phạm điều cấm của luật, không trái đạo đức xã hội".
Theo Điều 123 BLDS 2015 thì điều cấm của luật là những quy định của luật không cho phép chủ thể thực hiện những hành vi nhất định. Trường hợp giao dịch dân sự có mục đích, nội dung vi phạm điều cấm của luật thì vô hiệu.
Trong vụ việc này, điểm đ khoản 1 Điều 9 Luật Luật sư năm 2015, LS bị cấm thực hiện hành vi nhận, đòi hỏi thêm bất kỳ một khoản tiền, lợi ích nào khác từ khách hàng ngoài khoản thù lao và chi phí đã thỏa thuận với khách hàng trong hợp đồng dịch vụ pháp lý.
Đồng thời, theo Quy tắc 9 Bộ Quy tắc đạo đức và ứng xử nghề nghiệp Luật sư Việt Nam, LS không được gợi ý, đặt điều kiện để khách hàng tặng cho tài sản hoặc lợi ích khác cho LS.
Như vậy, LS không được phép hứa hẹn, lợi dụng kết quả vụ việc để nhận, đòi hỏi hay thỏa thuận thêm bất kỳ khoản tiền, lợi ích nào khác. Do đó, việc LS và khách hàng ký kết hợp đồng hứa thường là vi phạm điều cấm của luật nên hợp đồng này vô hiệu theo quy định tại Điều 122 và Điều 123 BLDS 2015.
Theo Nghị quyết số 04/2019/NQ-HĐTP của TAND Tối cao, bên cạnh cơ quan Toà án thì cá nhân, cơ quan, tổ chức có thể gửi đề xuất bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật chứa đựng lập luận, phán quyết đáp ứng các tiêu chí gửi cho TAND Tối cao để xem xét, phát triển thành án lệ.
Bản án, quyết định sẽ được đưa ra lấy ý kiến của Hội đồng tư vấn án lệ trước khi được công bố chính thức.
