Phân tích gần đây của Liên Hợp Quốc (LHQ) và đài CNN cho thấy Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF) đã bắn vào đoàn xe của LHQ chở hàng viện trợ vào miền trung Gaza hôm 5-2. Sau đó, phía Israel đã chặn các xe này tiến vào miền bắc Gaza.
Xem xét các văn bản liên lạc giữa LHQ và IDF, CNN nhận thấy lộ trình của đoàn xe viện trợ Gaza nói trên đã được hai bên thống nhất trước. Theo báo cáo của Cơ quan LHQ hỗ trợ người tị nạn Palestine (UNRWA), vào thời điểm vụ tấn công xảy ra, đoàn xe tải đang đứng yên tại điểm dừng do phía Israel quy định.
Sau vụ tấn công, không ai trong đoàn xe bị thương, nhưng phần lớn hàng hóa bên trong – chủ yếu là bột mì – đã bị phá hủy. Vụ việc cho thấy một thách thức lớn trong quá trình viện trợ nhân đạo cho Dải Gaza, trong bối cảnh Israel liên tục bắn phá dải đất này suốt gần 5 tháng.
Đoàn xe bị tấn công thế nào
Đoàn xe viện trợ Gaza nói trên gồm 10 xe cứu trợ và 2 xe bọc thép có gắn phù hiệu LHQ. Họ bắt đầu hành trình vào rạng sáng 5-2. UNRWA cho biết các chuyến vận chuyển hàng viện trợ được thực hiện sớm trong ngày để tránh bị người dân mong chờ viện trợ chặn lại trên đường đi.
Khởi hành từ phía nam Gaza, đoàn xe lên đường Al Rashid, dọc theo rìa bờ biển của dải đất. Kể từ tháng 1, phía Israel xác định đây là tuyến đường chính cho phép các đoàn xe nhân đạo và người dân sơ tán đi qua.
Theo báo cáo của UNRWA, vào lúc 4 giờ 15, đoàn xe đã đến điểm dừng được phía Israel chỉ định trên đường Al Rashid. Tại đây, các xe tải phải chờ trong hơn 1 giờ. Báo cáo cho biết vào lúc 5 giờ 35, tiếng súng của hải quân Israel vang lên và một chiếc xe tải trong đoàn bị trúng đạn.
“Một đoàn xe chở lương thực đang hướng tới phần phía bắc của Dải Gaza. Đoàn xe đó đang trên đường tới khu vực mà chúng tôi gọi là ‘khu vực giữa’ thì đã bị trúng đạn. Một trong những xe tải chở hàng đã bị trúng hỏa lực của hải quân Israel” – người phát ngôn của UNRWA, bà Juliette Touma nói.
Giám đốc UNRWA – ông Tom White cho biết đoàn xe đã bị trúng đạn của hải quân Israel. Ông chia sẻ 2 bức ảnh lên X (tên gọi mới của Twitter), cho thấy một chiếc xe tải bị thủng chỗ chứa hàng hóa và các hộp đựng hàng viện trợ nằm rải rác trên đường.
Theo CNN, lỗ thủng nằm ở thành chiếc xe tải hướng ra biển, cho thấy nó đã bị trúng vũ khí bắn từ hướng biển vào. Hình ảnh vệ tinh vào ngày xảy ra vụ việc cho thấy 3 tàu tên lửa của Israel cách bờ biển vài km.
Những chiếc tàu này nằm trong hoạt động triển khai thường xuyên của Israel nhằm giám sát và tấn công Gaza từ phía tây. Vào tháng 12-2023, IDF cho biết lực lượng hải quân của họ đã “tấn công hàng trăm mục tiêu và hỗ trợ binh lính trên bộ”.
Hành vi tấn công đoàn xe chở hàng viện trợ có phạm luật?
UNRWA cho biết trước khi bắt đầu chuyển hàng viện trợ hôm 5-2, họ đã phối hợp trước với lực lượng Israel, thống nhất về lộ trình sẽ đi.
“Chúng tôi chia sẻ với lực lượng Israel tọa độ và lộ trình của đoàn xe đó. Chỉ khi lực lượng Israel đồng ý, bật đèn xanh cho chúng tôi, UNRWA mới hành động. Chúng tôi không thể di chuyển nếu không có sự phối hợp đó” – bà Touma nói.
Bà nói rằng sự phối hợp này được gọi là quá trình giảm xung đột. Bà cho biết mục đích của nó là để đảm bảo các đoàn xe viện trợ Gaza không bị trúng đạn.
“Gaza đã nhanh chóng trở thành một trong những nơi nguy hiểm nhất đối với nhân viên cứu trợ. Đó là một môi trường cực kỳ phức tạp. Các nhóm của chúng tôi thường xuyên buộc phải cung cấp viện trợ nhân đạo dưới hỏa lực” – bà Touma cho hay.
Trả lời CNN, bà Janina Dill – giám đốc Viện Đạo đức, Luật và Xung đột Vũ trang của ĐH Oxford (Anh) – cho rằng: “Đây khó có thể là một cuộc tấn công hợp pháp. Nó giống như một sự vi phạm nghiêm trọng luật nhân đạo quốc tế. Hành động tấn công này có phải là hành vi phạm tội hay không còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố. Đây là điều cần được xác định tại tòa án”.
Trả lời CNN, Bộ Ngoại giao Mỹ gọi cuộc tấn công vào đoàn xe viện trợ Gaza ngày 5-2 là “không thể chấp nhận” và nói rằng dân thường cần phải nhận được viện trợ nhân đạo.
“Trong mọi cuộc trò chuyện giữa chúng tôi với chính phủ Israel, chúng tôi nêu vấn đề về việc nhân viên nhân đạo có thể phân phối viện trợ một cách an toàn và để dân thường có thể tiếp cận viện trợ” - theo tuyên bố của Bộ Ngoại giao Mỹ.
Hôm 5-2, IDF cho biết đang xem xét vụ việc này. Tuy nhiên, cho đến nay, phía Israel vẫn chưa đưa ra bình luận chính thức về vụ việc.
Sau vụ tấn công vào ngày 5-2, UNRWA đã quyết định ngừng gửi các đoàn xe đến phía bắc Gaza. LHQ ước tính 300.000 người vẫn đang sống ở phía bắc Gaza và có rất ít sự trợ giúp. Theo LHQ, 16,2% trẻ em ở Gaza đang rơi vào tình trạng suy dinh dưỡng cấp tính.
Theo UNRWA, tính từ đầu năm, một nửa trong số những đề nghị chuyển hàng viện trợ đến bắc Gaza đã bị phía Israel từ chối. Điều này càng khiến tình hình nhân đạo tại Gaza thêm báo động.
“Khi người dân nhìn thấy một đoàn xe viện trợ, họ sẽ đến và lấy đồ. Có thời điểm chúng tôi được vừa đi qua trạm dừng, đoàn xe viện trợ đã trống rỗng” – bà Touma nói.
Báo động tình hình viện trợ nhân đạo tại Gaza
Quá trình viện trợ nhân đạo cho Gaza đang gặp không ít khó khăn.
UNRWA – cơ quan viện trợ lớn nhất tại Gaza – đã và đang tìm cách chuyển hàng viện trợ từ Israel và Ai Cập đến Gaza.
Sau vụ Israel cáo buộc thành viên UNRWA hỗ trợ Hamas tấn công Israel, nhiều nước đã cắt nguồn tài trợ cho tổ chức này. Theo CNN, tính đến ngày 12-2, UNRWA đã mất 72% nguồn tài trợ ngân sách cho các hoạt động đến cuối tháng 3.
Theo số liệu của LHQ, từ ngày 9-2 đến ngày 20-2, số lượng xe tải trung bình từ Ai Cập vào Gaza đã giảm xuống chỉ còn 57. Trong 12 ngày trên, có 7 ngày số lượng xe tải đi vào Gaza là dưới 20. Riêng ngày 17-2 chỉ có 4 xe tải chở hàng viện trợ vào được Gaza.
Trong thời gian trên, việc chuyển hàng qua cửa khẩu Rafah giữa Ai Cập và Gaza gần như bị dừng hoàn toàn. LHQ cho biết việc phân phối viện trợ bên trong Gaza ngày càng trở nên khó khăn do tình trạng mất an ninh bên trong Dải Gaza.
