Bầu cử Mỹ luôn là sự kiện thu hút sự chú ý lớn từ dư luận trên toàn thế giới. Bầu cử Mỹ diễn ra mỗi 4 năm một lần, bầu chọn các vị trí tổng thống, phó tổng thống, và quốc hội Mỹ.
Bài viết này sẽ giải thích rõ các thuật ngữ bầu cử Mỹ, gồm cử tri phổ thông, đại cử tri và các thông tin liên quan.
Tổng thống đắc cử là gì?
Tổng thống đắc cử Mỹ (President Elect) là thuật ngữ chỉ ứng cử viên được cho là đã giành chiến thắng trong cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ nhưng vẫn chưa tuyên thệ nhậm chức tổng thống, theo trang web usa.gov.
Theo quy ước, trong thời gian đợi ngày tuyên thệ nhậm chức, tổng thống đắc cử tích cực chuẩn bị thực hiện các nhiệm vụ của văn phòng tổng thống và làm việc với tổng thống sắp mãn nhiệm để đảm bảo bàn giao mọi trách nhiệm của tổng thống một cách suôn sẻ.
Theo Tu chính án thứ 20 của Mỹ, nếu tổng thống đắc cử không đủ điều kiện, phó tổng thống đắc cử sẽ đảm nhiệm vai trò tổng thống cho đến khi có người kế nhiệm đủ điều kiện.
Đạo luật Kế nhiệm Tổng thống năm 1947 quy định thêm rằng Chủ tịch Hạ viện sẽ đảm nhiệm vai trò quyền tổng thống nếu cả tổng thống đắc cử và phó tổng thống đắc cử đều không đủ điều kiện vào lễ nhậm chức. Theo các học giả pháp lý, danh hiệu chính thức "tổng thống đắc cử" được trao sau khi Quốc hội chứng nhận kết quả bầu cử, mặc dù Tu chính án thứ 20 cho rằng danh hiệu này có thể được áp dụng ngay sau khi đại cử tri đoàn bỏ phiếu.
Theo quy trình sau khi có kết quả bầu cử vào ngày bầu cử, đại cử tri đoàn của các bang sẽ nhóm họp (năm nay là vào ngày 17-12) để bỏ phiếu đại cử tri chính thức bầu tổng thống. Kết quả sẽ được công bố vào đầu tháng 1 năm sau, và đến ngày 20-1 sẽ tổ chức lễ nhậm chức, khi đó tổng thống đắc cử sẽ tuyên thệ và chính thức trở thành tân tổng thống Mỹ.
Đại cử tri và cử tri phổ thông: khác gì?
Thuật ngữ cử tri phổ thông đề cập chính bản thân cử tri là người dân đi bỏ phiếu bầu tổng thống Mỹ.
Đại cử tri đoàn là nhóm gồm 538 thành viên gọi là đại cử tri, đại diện cho 50 tiểu bang của Mỹ bầu ra tổng thống. Những người soạn thảo Hiến pháp đã thiết lập hệ thống cử tri đoàn để trao thêm quyền lực cho các bang và như một sự thỏa hiệp để tránh việc Quốc hội quyết định người chiến thắng. Người chiến thắng cần đạt ít nhất 270 phiếu đại cử tri.
Đại cử tri sẽ bỏ phiếu cho ứng viên mà họ cam kết bỏ phiếu, cũng là ứng viên giành chiến thắng phiếu phổ thông của bang.
Đại cử tri được lựa chọn theo từng bang, và những người này không được giữ chức vụ liên bang. Những đại cử tri có thể là những quan chức của bang có độ nổi tiếng và lòng trung thành cao với đảng, hoặc có mối liên hệ với ứng viên tổng thống mà bang ủng hộ.
Theo đó, chính quyền bang sẽ đề xuất danh sách đại cử tri trên phiếu bầu. Khi cử tri bỏ phiếu phổ thông chọn tổng thống, họ cũng sẽ lựa chọn đại cử tri của bang. Đại cử tri sẽ đại diện cho bang bầu chọn ra người kế nhiệm tổng thống, theo hình thức “ăn cả”, tức là người thắng sẽ lấy hết phiếu đại cử tri của bang.
Số phiếu đại cử tri từng bang không giống nhau, và nó bằng tổng số lượng thượng nghị sĩ và hạ nghị sĩ mà bang đó có trong quốc hội. Ví dụ, bang California có 52 hạ nghị sĩ và 2 thượng nghị sĩ, như vậy bang này có 54 đại cử tri.
Phiếu đại cử tri là lá phiếu quyết định ứng viên đó có thắng cử hay không chứ không phải phiếu phổ thông. Vào cuộc bầu cử hồi năm 2016 giữa ông Donald Trump và bà Hillary Clinton, khi đó ông Trump thắng cử khi giành được 306 phiếu đại cử tri dù thua bà Clinton tận khoảng 2,9 triệu phiếu phổ thông, theo tờ USA Today.
Đại cử tri bất tín là gì?
Thông thường các đại cử tri của bang sẽ bầu chọn cho ứng viên chiến thắng phiếu phổ thông tại tiểu bang bang đó. Tuy nhiên, vẫn có trường hợp đại cử tri “quay xe” (gọi là đại cử tri bất tín hoặc đại cử tri phản bội) không bầu cho ứng viên đã cam kết, dù trường hợp này hiếm khi xảy ra.
Các đại cử tri này sẽ đối mặt với sự chỉ trích từ chính đảng của họ, hoặc thậm chí sẽ bị đối mặt với pháp lý ở tiểu bang. Hiến pháp Mỹ và luật liên bang không đề cập đại cử tri bất tín nên không có hình thức xử lý chung cụ thể, mà tuỳ thuộc vào quy định của từng bang.
