Đậu mùa khỉ là gì?
Đậu mùa khỉ là căn bệnh hiếm gặp, do virus có “quan hệ họ hàng” với bệnh đậu mùa là virus thuộc chi Orthopoxvirus gây ra.
Đậu mùa khỉ có nguồn gốc từ khỉ?
Bệnh đậu mùa khỉ được phát hiện lần đầu tiên vào năm 1958 khi có hai đợt bùng phát bệnh giống như thủy đậu xảy ra ở các đàn khỉ được lưu giữ để nghiên cứu, do đó có tên là đậu mùa khỉ (Monkeypox). Bệnh được phát hiện ở người vào năm 1970.
Nguyên nhân gây bệnh
Theo các tài liệu, chủng virus gây bệnh đậu mùa khỉ thuộc chi Orthopoxvirus trong họ virus Poxviridae. Cho đến nay vẫn chưa chắc chắn tác nhân dẫn đến bùng phát dịch trong thòi gian gần đây.
Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), nhiều khả năng loài gậm nhấm chính là nguồn lây lớn nhất. Tuy vậy, để xác định một cách chính xác nguồn lây từ đâu thì phải chờ các nhà nghiên cứu.
Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), virus gây bệnh đậu mùa khỉ hiện đã lan ra hơn 20 quốc gia trên thế giới với hơn 200 trường hợp mắc bệnh.
Triệu chứng bệnh đậu mùa khỉ
- Sốt (thường là triệu chứng bệnh đầu tiên)
- Đau đầu dữ dội
- Đau mỏi lưng và các cơ
- Ớn lạnh
- Mệt mỏi uể oải
- Nổi hạch
Sau khi có biểu hiện sốt, người bị bệnh đậu mùa khỉ có thể bị phát ban sau đó từ 1 đến 3 ngày.
Các dấu phát ban có thể xuất hiện ở:
- Trên khắp gương mặt (95% bệnh nhân mắc bệnh đậu mùa khỉ đều phát ban trên mặt).
- Lòng bàn tay, bàn chân (tỷ lệ phát ban ở lòng bàn tay, bàn chân cũng tương đối cao, lên đến khoảng 75%).
- Miệng
- Mắt (bao gồm cả giác mạc và kết mạc).
- Cơ quan sinh dục.
Các nốt phan ban ban đầu chỉ hơi sần trên bề mặt da và sau đó phát triển nghiêm trọng hơn, trở thành mụn nước, sưng to rồi dần chuyển sang mụn mủ rồi mới khô lại, đóng vảy và xẹp xuống.
Các quốc gia đang lưu hành dịch bệnh đậu mùa khỉ: Benin, Cameroon, Cộng hòa Trung Phi, Cộng hòa dân chủ Công gô, Gabon, Ghana, Bờ Biển Ngà, Liberia, Nigeria, Cộng hòa Công gô, Sierra Leone và Nam Sudan.
(Nguồn: Bộ Y tế)
Chẳng may mắc bệnh có… dễ chết không?
Thông thường, các triệu chứng bệnh đậu mùa khỉ sẽ kéo dài từ 2 đến 4 tuần rồi tự khỏi, người bệnh không cần thực hiện các biện pháp điều trị đặc biệt.
Trước đây, tỷ lệ tử vong do bệnh đậu mùa khỉ dao động trong khoảng 11% so với số người mắc bệnh, đặc biệt trẻ em mắc bệnh đậu mùa khỉ có tỷ lệ tử vong cao hơn. Gần đây, tỷ lệ tử vong dao động trong khoảng 3-6%.
Đậu mùa khỉ lây truyền qua đường nào?
Trước đây, trong y văn ghi nhận các ca bệnh đậu mùa khỉ lây nhiễm trực tiếp qua tiếp xúc với người nhiễm (tiếp xúc với chăn, ga, gối, đệm, vải trải giường, quần áo, khăn mặt,…) của người bệnh.
Bệnh đậu mùa khỉ có thể lây trực tiếp khi tiếp xúc với máu, chất lỏng trong cơ thể, giọt bắn đường hô hấp, vết thương trên da hoặc niêm mạc của người bệnh (hoặc của động vật mắc bệnh).
Ngoài ra, ăn thịt động vật bị nhiễm bệnh cũng có thể bị nhiễm bệnh đậu mùa khỉ.
Bệnh này cũng có thể lây từ mẹ sang thai nhi và dẫn đến bệnh đậu mùa khỉ bẩm sinh và trẻ sơ sinh tiếp xúc gần với mẹ trong quá trình sinh nở và sau khi sinh cũng có nguy cơ nhiễm bệnh cao nếu mẹ đang mắc bệnh.
Đậu mùa khỉ có lây truyền qua đường tình dục?
Y văn cũng chưa ghi nhận việc bệnh đậu mùa khỉ có lây qua đường tình dục hay không. Tuy nhiên, theo thông tin từ WHO, nhiều ca mắc bệnh đậu mùa khỉ hiện nay là nam giới có quan hệ tình dục đồng giới và người song tính.
Biến chứng do bệnh đậu mùa khỉ
Các biến chứng thường gặp của bệnh:
- Nhiễm trùng máu
- Viêm mô não
- Viêm phế quản phổi
- Nhiễm trùng giác mạc, mất thị lực
- Các vết thương trên da trở nên nghiêm trọng hơn khiến da bong ra thành từng mảng lớn.
Đậu mùa khỉ có thuốc đặc trị chưa?
Hiện chưa có phương pháp hay thuốc đặc trị cho bệnh đậu mùa khỉ.
Một số loại thuốc được cho là có thể điều trị đậu mùa khỉ có thể kể đến như: Thuốc kháng virus cidofovir, thuốc kháng virus mới tecovirimat, thuốc nghiên cứu brincidofovir (CMX001),… Đây là các loại thuốc có hoạt tính chống lại virus đậu mùa trên khỉ, nhưng chưa có loại thuốc nào được nghiên cứu hoặc sử dụng trong các vùng dịch để điều trị bệnh đậu mùa khỉ.
Vaccine đậu mùa có ngừa được đậu mùa khỉ?
Những người từng tiêm vaccine ngừa bệnh đậu mùa vẫn có nguy cơ mắc bệnh đậu mùa khỉ, nhưng triệu chứng bệnh thường nhẹ hơn, không diễn tiến nặng và ít nguy cơ để lại biến chứng.
Cách phòng tránh đậu mùa khỉ
- Tránh tiếp xúc gần với người mắc bệnh đậu mùa, tránh tiếp xúc trực tiếp với vết thương, dịch cơ thể, giọt bắn và các vật dụng, đồ dùng bị nhiễm mầm bệnh.
- Thường xuyên rửa tay sạch bằng xà phòng và các dung dịch sát khuẩn thông thường.
- Che miệng khi ho, hắt hơi.
- Người có các triệu chứng của trường hợp nghi ngờ*, cần chủ động liên hệ với cơ sở y tế để được theo dõi, tư vấn kịp thời.
- Người có các triệu chứng của trường hợp nghi ngờ cần chủ động tự cách ly và tránh quan hệ tình dục. Người xác định mắc bệnh** phải được cách ly y tế đến khi điều trị khỏi bệnh.
- Người đến các quốc gia có lưu hành dịch bệnh đậu mùa khỉ cần tránh tiếp xúc với động vật có vú bị bệnh như: động vật gặm nhấm, thú có túi, động vật linh trưởng (chết hoặc sống) có thể chứa virus đậu mùa khỉ, không nên ăn hoặc tiếp xúc với động vật hoang dã, không ăn thịt động vật chưa nấu chín kỹ hoặc ăn các sản phẩm của động vật bị nhiễm bệnh.
Định nghĩa của WHO về trường hợp nghi ngờ, trường hợp có thể, trường hợp xác định… mắc đậu mùa khỉ
Trường hợp nghi ngờ: Người ở mọi lứa tuổi, đang sinh sống tại quốc gia không lưu hành bệnh đậu mùa khỉ, bị phát ban cấp tính không rõ nguyên nhân và có một hoặc nhiều dấu hiệu, triệu chứng sau kể từ ngày 15-3-2022: Đau đầu, sốt (> 38,5oC), nổi hạch (sưng hạch bạch huyết), đau cơ, đau lưng, suy nhược.
Trường hợp có thể: Là trường hợp nghi ngờ và có một hoặc nhiều yếu tố dịch tễ: tiếp xúc trực tiếp với người mắc; tiếp xúc vật lý trực tiếp với da hoặc tổn thương da, bao gồm cả quan hệ tình dục; hoặc tiếp xúc với các vật dụng bị ô nhiễm như quần áo, giường hoặc đồ dùng của ca bệnh có thể hoặc xác định mắc bệnh đậu mùa khỉ trong 21 ngày trước khi bắt đầu có triệu chứng; có tiền sử đi du lịch đến các quốc gia có lưu hành bệnh đậu mùa khỉ trong vòng 21 ngày trước khi khởi phát triệu chứng; có nhiều bạn tình trong 21 ngày trước khi xuất hiện triệu chứng; có kết quả xét nghiệm huyết thanh dương tính với virus orthopoxvirus (trong trường hợp chưa tiêm phòng bệnh đậu mùa hoặc chưa tiếp xúc với các chủng virus orthopoxvirus đã biết khác); có các triệu chứng nêu trên đến mức phải nhập viện.
Trường hợp xác định: Là trường hợp nghi ngờ hoặc có thế và có kết quả xét nghiệm Realtime PCR dương tính với virus đậu mùa khỉ.
Trường hợp loại trừ: Là trường hợp nghi ngờ hoặc có thế nhưng có kết quả xét nghiệm Realtime PCR âm tính với virus đậu mùa khỉ. Theo khuyến cáo của WHO, các trường hợp bị nghi ngờ mắc bệnh đậu mùa khỉ đều phải được điều tra và nếu được chẩn đoán xác định phải cách ly cho đến khi các tổn thương trên da của người mắc khô, bong vảy và lành hẳn.
