Sáng 8-11, Quốc hội đã nghe và thảo luận về báo cáo của các cơ quan tư pháp, báo cáo của Chính phủ về công tác phòng, chống tham nhũng.
Đáng chú ý, qua theo dõi vụ án, vụ việc liên quan tới hoạt động đấu thầu thời gian qua, Phó Chủ nhiệm Uỷ ban Tư pháp Nguyễn Thị Thủy (đoàn Bắc Kạn) đã phản ánh năm chiêu trò lách luật phổ biến trong hoạt động này.
Chiêu trò thứ nhất, theo bà Thuỷ, là việc chia nhỏ các gói thầu để áp dụng hình thức chỉ định thầu.
Bà Thuỷ cho hay để đáp ứng yêu cầu thực tiễn, nhất là tình hình cấp bách hoặc khoản chi nhỏ, Luật Đấu thầu quy định các trường hợp chỉ định thầu, các hạn mức được chỉ định thầu gồm dưới 100 triệu, dưới 500 triệu và dưới 1 tỉ đồng.
 |
Phó Chủ nhiệm Uỷ ban Tư pháp Nguyễn Thị Thuỷ (ĐBQH tỉnh Bắc Kạn). Ảnh: PHẠM THẮNG |
“Để lách quy định này, tình trạng chia nhỏ các gói thầu để áp dụng chỉ định thầu diễn ra phổ biến trên thực tế và đã được thể hiện trong nhiều kết luận thanh tra, điều tra vụ án, vụ việc”- bà Thuỷ nói.
Bà dẫn chứng vụ việc liên quan tới một bệnh viện đa khoa tỉnh. Kết luận thanh tra của tỉnh đã chỉ rõ giá trị hàng hóa mua sắm của bệnh viện chỉ là hơn 95 tỉ nhưng giám đốc bệnh viện đã ban hành 1.165 quyết định chỉ định thầu với giá trị mỗi gói thầu đều dưới 100 triệu.
Ở chiêu trò này, bà Thuỷ cho rằng còn có việc lợi dụng quy định về chia tách gói thầu, có những trường hợp chia nhỏ gói thầu theo phần để mỗi nhà thầu thân hữu chiếm một phần. Có những trường hợp lại gom nhiều gói thầu nhỏ thành gói thầu hết sức phức tạp mà chỉ một doanh nghiệp cụ thể mới đáp ứng được, từ đó tránh được các thủ tục đấu thầu thực sự cạnh tranh.
Chiêu trò thứ hai là cài cắm các điều khoản “mớm thầu” để “cài thầu quen, chèn thầu lạ”.
Phó Chủ nhiệm Uỷ ban Tư pháp phân tích: Quy định về hồ sơ mời thầu nhằm chọn được những nhà thầu tốt nhất, đáp ứng yêu cầu đặt ra. Tuy nhiên, nếu có ý đồ thì đây lại chính là chốt chặn để loại bỏ những nhà thầu không mong muốn.
Trên thực tế vừa qua, không ít chủ đầu tư đã cố ý cài cắm các điều khoản “mớm thầu” để hướng tới các nhà thầu thân hữu, loại bỏ sự tham gia của các nhà thầu khác, biến đầu thầu rộng rãi thành đấu thầu hạn chế.
Bà Thuỷ cho biết trả lời báo chí một số vụ án liên quan tới quy định đấu thầu thời gian qua, đại diện cơ quan tố tụng cho biết ngay từ đầu các đối tượng có sự bắt tay ngầm, đi đêm để chuyển cho nhau những thiết bị cần làm, thông đồng với nhau các tiêu chí kỹ thuật, thậm chí cùng nhau xây dựng hồ sơ mời thầu.
Không chỉ cài cắm các tiêu chí kỹ thuật, có những gói thầu đưa ra những tiêu chí như bằng khen của Bộ Tài chính về hoàn thành nghĩa vụ nộp thuế như đã viết sẵn trong luật doanh nghiệp.
Chiêu trò thứ ba là thiết lập “quân xanh, quân đỏ” để thông thầu. Bà Thuỷ đánh giá đây vẫn là “mảng tối” trong đấu thầu thời gian vừa qua, đã tạo ra nhiều cuộc thầu nội bộ, thiếu tính cạnh tranh, thu lợi bất chính.
“Có tình trạng một số nhà thầu chuyên đi đấu thầu chỉ để trượt nhằm lót đường cho một nhà thầu định sẵn trúng thầu”- ĐBQH tỉnh Bắc Kạn cho rằng sự tiếp tay của bên mời thầu là chủ đầu tư đã tạo ra một vở kịch tham gia của những “quân xanh, quân đỏ” để rồi “quân đỏ” đường đường chính chính trúng thầu.
“Hệ lụy của tình trạng trên khiến dư luận nghi ngại, doanh nghiệp làm ăn chân chính không được cạnh tranh sòng phẳng, mất đi cơ hội làm ăn kinh doanh, mất đi tiền của nhà nước và để lại công trình kém chất lượng”- bà Thuỷ nói.
Chiêu trò thứ tư là việc móc ngoặc với thẩm định giá để nâng khống giá trị gói thầu. Theo bà Thuỷ, nếu nhìn vào hồ sơ thì tất cả đều đúng quy trình, chỉ khi đi sâu vào phá án mới phát hiện sự móc ngoặc một cách tinh vi giữa chủ đầu tư, đơn vị tư vấn, đơn vị thẩm định giá và đơn vị trúng thầu đã thổi giá lên gấp nhiều lần so với giá trị thực thông qua chứng thư thẩm định.
Phó Chủ nhiệm Uỷ ban Tư pháp dẫn chứng vụ án tại BV Tim Hà Nội, giá mỗi sten nhập khẩu chỉ 8-11 triệu, nhưng giá thẩm định và giá trúng thầu đã vọt lên 36 - 42 triệu mỗi sten, tăng từ 28-31 triệu.
“Cho tới nay, cả tổng giám đốc lẫn phó tổng giám đốc của đơn vị thẩm định giá đều bị khởi tố”- bà Thủy thông tin rất nhiều vụ án khác liên quan tới đấu thầu thời gian vừa qua đã phải khởi tố, tuyên án phạt tù với vai trò đồng phạm với các đơn vị thẩm định giá.
Tuy nhiên, theo bà Thuỷ, pháp luật đã giao cho đơn vị thẩm định giá chức năng quá lớn nhưng hậu kiểm thì “rất hạn chế”.
Chiêu trò thứ năm là tình trạng nhũng nhiễu, tiêu cực khác trong hoạt động đấu thầu. Theo nữ ĐB, tình trạng vi phạm các quy định pháp luật, lách luật nêu trên đều có thể tiềm ẩn hoặc hướng tới nguy cơ tham nhũng, trục lợi.
Bà Thuỷ dẫn kết quả khảo sát của VCCI 2021 cho thấy trong tổng số các doanh nghiệp được khảo sát, có tới 25% doanh nghiệp chủ động chi trả chi phí không chính thức khi tham gia đấu thầu. 10,3% doanh nghiệp cho biết họ chi trả theo gợi ý của cán bộ phụ trách đấu thầu.
Đáng lưu ý có 58,9% doanh nghiệp cho biết việc chi trả chi phí không chính thức trong đấu thầu là luật bất thành văn mà doanh nghiệp phải tự hiểu khi tham gia.
“Đấu thầu nếu không được quy định chặt chẽ trở thành mảnh đất màu mỡ cho tham nhũng, trục lợi”- bà Thuỷ nói và cho rằng liên tiếp các sai phạm vừa qua liên quan đến đấu thầu đã phản ánh một phần thực tế đó.
Từ phân tích trên, bà Nguyễn Thị Thuỷ nêu hai kiến nghị đáng chú ý.
Cụ thể, Phó Chủ nhiệm Uỷ ban Tư pháp kiến nghị cơ quan thanh tra, điều tra, truy tố, xét xử hướng hoạt động vào lĩnh vực đấu thầu, nhất là vụ việc có nhiều phản ánh để phát hiện kịp thời, xử lý nghiêm sai phạm.
Đồng thời, bà Thuỷ cho rằng công khai được xem là “giải pháp của mọi giải pháp” để khắc phục hữu hiệu chuyện đi đêm trong đấu thầu thời gian qua. Theo bà, pháp luật hiện hành trong từng công đoạn đấu thầu đã có quy định công khai nhưng chưa chặt chẽ, còn khoảng trống, kẽ hở nên có thể lách luật như thời gian vừa qua.
“Kỳ họp này sửa luật Đấu thầu, tôi kiến nghị tiếp tục rà soát hoàn thiện để đảm bảo chặt chẽ, công khai trong đấu thầu, bao gồm: công khai điều kiện dự thầu, danh sách năng lực nhà thầu, điều kiện trúng thầu, quá trình chấm thầu, kết quả trúng thầu và giải quyết khiếu nại của nhà thầu”- bà Thuỷ nói.
