Chiều 8-12, Quốc hội thảo luận ở hội trường về Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về cơ chế, chính sách phát triển năng lượng quốc gia giai đoạn 2026-2030.
Điểm tên loạt thủy điện xả lũ gây thiệt hại
Tham gia thảo luận, đại biểu Nguyễn Anh Trí (Hà Nội) cho biết ông đã nghiên cứu dự thảo Nghị quyết và thấy nội dung về thủy điện chưa được cơ quan soạn thảo đề cập.
Ông Trí đặc biệt quan tâm đến hậu quả xả lũ của thủy điện nhỏ và vừa. Tại hội trường, đại biểu điểm tên nhiều thủy điện từng xả lũ gây thiệt hại cho hạ lưu.
Cụ thể là thủy điện Sông Lô 8A (Tuyên Quang – Hà Giang cũ); thủy điện Thác Giềng 1 (Bắc Kạn cũ); thủy điện Nậm Pông, Nậm Xây (Lai Châu) từng gây ngập lụt cục bộ hạ du.
Thủy điện Suối Sập 1, 2 (Sơn La) nhiều lần bị phản ánh xả lũ bất ngờ. Thủy điện Bản Vẽ, Hủa Na, Châu Thắng hay các thủy điện nhỏ ở Nghệ An; thủy điện A Lưới ở Thừa Thiên - Huế cũ đều từng gây ngập hạ du.
Thủy điện Rào Trăng ở Thừa Thiên - Huế cũ nằm trong vùng sạt lở mạnh. Thủy điện Đăk Mi 4 và 2 (Kon Tum – Quảng Nam cũ) cũng từng gây tranh cãi về vận hành xả lũ. Thủy điện Plei Kần/Sê San nhánh nhỏ (Gia Lai – Kon Tum cũ) cũng nhiều lần ảnh hưởng hạ du.
Theo ông, nguyên nhân chính gây thiệt hại khi xả lũ là do thủy điện nhỏ, nằm ở vùng đồi núi có địa hình dốc và nhiều suối. Khi xả lũ dễ gây lũ quét, sạt lở, ngập nhanh. Đây là hệ quả của việc chọn địa điểm làm dự án.
Ngoài ra, các hồ chứa nhỏ không có dung tích dự trữ đủ lớn để điều tiết lũ. Khi mưa lớn, nước về dồn dập, hồ nhanh đầy buộc phải xả lũ, dễ gây lũ ống, lũ quét. Đại biểu cũng cho rằng quy trình vận hành, thông báo xả lũ đôi khi thực hiện "bất ngờ, không kịp thời" khiến người dân hạ du không kịp di dời, phòng tránh.
Ông Trí cho rằng hồ thủy điện phải có dung tích đủ lớn, căn cứ vào lượng nước mưa an toàn từ 200 năm trở lên. Về vận hành, mùa mưa hồ chỉ được tích trữ tối đa 50% dung tích và sử dụng cửa xả đáy hợp lý.
"Cần nắm chắc dự báo thời tiết, bão thường được báo trước 5-10 ngày, mưa báo trước một vài ngày. Khi nước ở hạ lưu lớn thì không được xả lũ, chỉ xả khi nước chưa tràn bờ gây lụt ở hạ lưu", ông Trí nói.
Cần rà soát lại các thủy điện nhỏ và vừa
Đại biểu Nguyễn Anh Trí đồng ý điện rất cần cho đất nước. Tuy nhiên, phát triển điện phải an toàn, không gây hại cho môi trường, an ninh – quốc phòng và tính mạng con người.
Về hồ thủy điện, ông cho rằng phải đảm bảo các chức năng cơ bản: Làm ra điện, làm thủy lợi, phát triển thủy sản, du lịch và điều hòa nhiệt độ, làm tươi tốt môi trường.
"Quan trọng số một là hồ thủy điện không được gây hại cho dân, không ảnh hưởng tính mạng con người", ông nhấn mạnh.
Ông Trí nêu thực tế báo chí đã phản ánh nhiều về việc xả lũ gây thiệt hại do "lũ chồng lũ". Tờ trình 921 báo cáo Chính phủ cũng đề cập vấn đề phòng chống xả lũ. Thế nhưng, dự thảo Nghị quyết này vẫn chưa đề cập đến quy hoạch và biện pháp hạn chế tác hại của thủy điện nhỏ và vừa.
Gần đây, Quyết định số 1682 phê duyệt bổ sung, cập nhật Kế hoạch Quy hoạch phát triển điện quốc gia thời kỳ 2021-2030 và tầm nhìn đến 2050, có khoảng 200 thủy điện nhỏ và vừa đã được phê duyệt.
"Tôi nhận thấy chúng ta chưa thực sự quan tâm đúng mức về thủy điện nhỏ và vừa, đặc biệt là sự an toàn cho nhân dân", ông Trí nói.
Vì vậy, ông đề nghị rà soát lại tất cả thủy điện nhỏ và vừa để khắc phục nguyên nhân xả lũ gây hậu quả xấu. Thủy điện nào không khắc phục được nên đóng cửa. Nếu xả lũ gây thiệt hại cho dân phải đền bù xứng đáng, gây tổn hại đến tính mạng người dân thì phải xử lý hình sự.
Đại biểu đoàn Hà Nội cũng đề nghị xem lại tất cả dự án thủy điện nhỏ và vừa đã được phê duyệt (kể cả Quyết định 1682) để cấp lại phép xây dựng. Ông đề nghị không làm thủy điện nhỏ trên vùng đồi núi dốc, nhiều suối, không có quy trình vận hành an toàn.
"Thay vì làm thủy điện nhỏ và vừa nên làm điện gió, điện mặt trời, là loại năng lượng tái tạo mà Việt Nam có nhiều ưu thế và tiến bộ về công nghệ", ông bày tỏ.
Vị đại biểu đề nghị đưa vào Nghị quyết nội dung: "Đã làm thủy điện là phải an toàn, không an toàn dứt khoát không nên làm".
