Trước khi Nga phát động chiến dịch quân sự đặc biệt ở Ukraine, Trung Quốc (TQ) đã là đối tác thương mại lớn nhất của Nga, chiếm trung bình 16% tổng kim ngạch ngoại thương. Chiến sự nổ ra, vai trò của Bắc Kinh càng được thể hiện rõ trong bối cảnh kinh tế Nga gặp không ít khó khăn trước loạt cấm vận từ phương Tây.
Do ảnh hưởng của lệnh trừng phạt, nền kinh tế Nga rơi vào suy thoái trong năm 2022, tăng trưởng giảm 4,5% - theo ước tính mới nhất của Ngân hàng Thế giới (WB). Tuy nhiên, thu ngân sách của Moscow vẫn tăng mạnh nhờ TQ, với trao đổi thương mại hai nước đạt kỷ lục chưa từng thấy.
 |
Tổng thống Nga Vladimir Putin (phải) trong một lần gặp Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình bên lề Diễn đàn Kinh tế phương Đông ở Vladivostok (Nga). Ảnh: AP |
Trung Quốc mạnh tay mua năng lượng Nga
Tờ The Wall Street Journal dẫn báo cáo của Công ty phân tích rủi ro Eurasia Group (Mỹ) cho biết tổng kim ngạch thương mại giữa TQ và Nga lập mức cao kỷ lục mới trong năm 2022, tăng 30% lên 190 tỉ USD. Trong đó, năng lượng là một trong những nhóm mặt hàng có mức tăng trưởng mạnh nhất.
Trong thời gian từ tháng 3 đến tháng 12-2022, nhập dầu thô Nga của TQ tăng 45% so với cùng kỳ năm trước - đạt 50,6 tỉ USD; nhập khẩu than tăng 54% - đạt 10 tỉ USD, nhập khẩu khí đốt tăng 155% - đạt 9,6 tỉ USD.
Bắc Kinh và Moscow hiện đang có kế hoạch mở rộng thêm mối quan hệ đối tác năng lượng. Mới đây, Tập đoàn khí đốt quốc doanh Nga Gazprom và Tổng công ty Xăng dầu quốc gia TQ (CNPC) đã ký thỏa thuận, trong đó phía Nga sẽ cung cấp khí đốt cho TQ trong 25 năm tới.
Các diễn biến này trước mắt mang lại lợi ích cho cả hai bên. Nga cần khách hàng mới cho những lô hàng năng lượng bị thị trường phương Tây từ chối. Theo chuyên gia Neil Thomas thuộc Eurasia Group, việc TQ nhập nhiên liệu từ Nga đã hỗ trợ đáng kể cho Moscow về mặt kinh tế. Trong khi đó, TQ cần nguồn năng lượng giá rẻ để đáp ứng nhu cầu sản xuất công nghiệp, nhất là khi nước này đang nỗ lực vực dậy nền kinh tế giảm tốc mạnh vì zero-COVID.
“Nền kinh tế TQ đã mở cửa trở lại, xuất khẩu từ Nga sang TQ sẽ còn tăng, nhất là xuất khẩu dầu khí” - PGS Anna Kireeva, giảng viên tại Trường Chính phủ và quan hệ quốc tế, nhà nghiên cứu tại Trung tâm nghiên cứu toàn diện về TQ và các dự án khu vực thuộc khoa Nghiên cứu châu Á và châu Phi (Nga), nhận định.
Ngày 5-3, Mỹ đã bổ sung 37 thực thể của Nga và TQ vào danh sách đen thương mại để có thể kiểm soát các giao dịch, theo đài CNBC. Bộ Thương mại Mỹ cho biết các thực thể này gây lo ngại về an ninh quốc gia hoặc chính sách đối ngoại của Mỹ.
Nhân dân tệ thay thế USD ở Nga
Từ khi hàng loạt ngân hàng Nga bị cắt đứt khỏi hệ thống SWIFT (Hiệp hội Viễn thông liên ngân hàng và tài chính quốc tế) hồi đầu năm ngoái, Nga đang dần thay thế đồng USD bằng đồng nhân dân tệ (NDT) của TQ trong dự trữ ngoại hối.
Các công ty Nga đang đẩy mạnh sử dụng nhiều NDT hơn để tạo thuận lợi cho việc gia tăng thương mại với TQ. Các ngân hàng Nga cũng tăng giao dịch bằng đồng NDT để tránh rủi ro bị trừng phạt, theo PGS Anna Kireeva. Thị phần của đồng NDT trên thị trường ngoại tệ của Nga đã tăng lên 48% từ tháng 11-2022, cao hơn hẳn so với mức dưới 1% vào tháng 1 cùng năm.
Nga lúc này là trung tâm lớn thứ ba thế giới về giao dịch đồng NDT - chỉ đứng sau Hong Kong và Anh, theo Eurasia Group. Đáng chú ý là nước này trước năm 2022 thậm chí còn không nằm trong nhóm 15 nước sử dụng đồng NDT nhiều nhất thế giới.
Bộ Tài chính Nga cũng tăng gấp đôi tỉ lệ dự trữ NDT trong quỹ tài sản có chủ quyền của nước này lên 60%, sau khi một phần lớn tiền dự trữ bị đóng băng do các lệnh trừng phạt quốc tế, theo hãng tin Reuters. Bộ trưởng Bộ Tài chính Nga Anton Siluanov cũng từng lên tiếng nhấn mạnh rằng Nga sẽ tiến tới chỉ mua đồng NDT vào năm nay cho quỹ tài sản có chủ quyền của đất nước.
Trong tất cả các loại ngoại tệ mà Ngân hàng Trung ương Nga nắm giữ, chỉ có đồng NDT của TQ không bị đóng băng và vẫn là một đồng tiền thân thiện với Nga. Theo PGS Kireeva, tới đây xu hướng phi USD hóa trong ngoại thương của Nga nói chung sẽ còn tăng.
Trong năm qua, đồng rúp đã giảm hơn 40% giá trị so với đồng euro và đồng USD. Các chỉ số chứng khoán chính của Nga cũng đã giảm hơn 1/3. Với lượng dự trữ đồng NDT lớn, Nga có thể sẽ sử dụng đồng tiền này để ổn định đồng rúp và thị trường tài chính của mình.•
Hàng hóa Trung Quốc chiếm lĩnh thị trường Nga
Song song với việc đẩy mạnh thương mại năng lượng với TQ, Nga còn chi hàng tỉ USD mua máy móc, hàng điện tử, kim loại cơ bản, xe cộ, tàu bè và máy bay do TQ sản xuất - theo một báo cáo của Quốc hội Mỹ mới đây.
Khi phương Tây ngừng cung cấp cho Nga nhiều mặt hàng từ ô tô đến thiết bị điện tử, các thương hiệu TQ nhanh chóng thế chỗ. Chẳng hạn, các hãng xe TQ với các thương hiệu như Havel, Chery và Geely đã tăng thị phần tại Nga từ 10% lên 38% sau khi các thương hiệu phương Tây rút lui - theo dữ liệu từ Công ty nghiên cứu Autostat (Nga). Thị phần của các hãng xe TQ tại thị trường Nga được dự báo sẽ tiếp tục tăng trong năm nay.
Về hàng điện tử tiêu dùng, các thương hiệu TQ chiếm 40% thị trường smartphone ở Nga vào thời điểm cuối năm 2021. Một năm sau, họ gần như đã chiếm toàn bộ thị trường với thị phần lên tới 95% - theo số liệu của Công ty nghiên cứu Counterpoint (Mỹ). Và theo chuyên gia Neil Thomas, “mối quan hệ Trung - Nga sẽ tiếp tục phát triển”.
