Tổng thống Ukraine - ông Volodymyr Zelensky tuần này cho biết Kiev sẵn sàng biến những phần của vùng Donbass mà quân đội Ukraine đang kiểm soát thành một khu phi quân sự (DMZ), với điều kiện Nga cũng cam kết không đưa binh sĩ vào khu vực này, theo kênh Al Jazeera.
Những phát ngôn của ông Zelensky được xem là nhượng bộ lớn nhất từ trước đến nay của Ukraine liên quan vấn đề lãnh thổ trong bối cảnh ông đang phải đối mặt áp lực ngày càng gia tăng từ các bước tiến quân sự của Nga cũng như từ Tổng thống Mỹ Donald Trump nhằm đạt được một thỏa thuận ngừng bắn cho cuộc chiến.
Theo ông Zelensky, các đề xuất về DMZ là một phần của kế hoạch hòa bình gồm 20 điểm nhằm chấm dứt chiến tranh Ukraine - kế hoạch mà ông Zelensky cho biết đã nhận được sự ủng hộ của Mỹ.
Liệu kế hoạch về DMZ cho xung đột Nga - Ukraine có khả thi?
Kế hoạch hòa bình 20 điểm
Một số điểm chính trong kế hoạch 20 điểm gồm:
Tư cách thành viên của Ukraine trong NATO. Nga ngay từ đầu cuộc chiến đã khẳng định sẽ không chấp nhận Ukraine gia nhập NATO. Chính quyền ông Trump cũng tuyên bố rõ ràng rằng Ukraine phải từ bỏ hy vọng trở thành thành viên của liên minh quân sự này.
Về vấn đề này, ông Zelensky nói: “Việc có chấp nhận Ukraine hay không là lựa chọn của các nước thành viên NATO. Lựa chọn của chúng tôi đã được đưa ra. Chúng tôi đã rút khỏi các đề xuất sửa đổi Hiến pháp Ukraine nhằm cấm Ukraine gia nhập NATO”.
Liên quan việc nhượng bộ lãnh thổ, ông Zelensky cho biết mọi đề xuất yêu cầu Ukraine rút quân đều phải được thông qua bằng một cuộc trưng cầu dân ý toàn quốc. Ukraine nhiều lần viện dẫn hiến pháp, trong đó không cho phép chính phủ tự ý thay đổi biên giới quốc gia.
Tuy nhiên, nhiều nhà phân tích cho rằng Ukraine có thể phải chấp nhận một giải pháp trung gian - không chính thức công nhận các vùng lãnh thổ do Nga kiểm soát, nhưng cũng thừa nhận thực tế rằng nước này không kiểm soát được các khu vực đó.
Về bầu cử, Tổng thống Zelensky nói Ukraine sẽ chỉ tổ chức bầu cử tổng thống sau khi một thỏa thuận hòa bình được ký kết.
Liên quan các khu DMZ, ông Zelensky cho biết bất kỳ khu vực nào mà Ukraine rút quân sẽ trở thành các khu DMZ, đồng thời ông cũng gọi đây là các khu thương mại tự do.
“Họ đang tìm kiếm một khu phi quân sự hoặc một khu kinh tế tự do, tức là một mô hình có thể làm hài lòng cả hai bên” - nhà lãnh đạo Ukraine nói hôm 23-12 khi đề cập các nhà đàm phán Mỹ.
Các DMZ được đề xuất tại Ukraine
Nga đã yêu cầu quyền kiểm soát hoàn toàn đối với các tỉnh Donetsk và Luhansk, hợp thành khu vực Donbass - vốn là vành đai công nghiệp lịch sử của Ukraine.
Hiện nay, quân đội Nga kiểm soát gần như toàn bộ Luhansk và khoảng 70% Donetsk.
Theo đề xuất mới nhất, binh sĩ Ukraine sẽ rút khỏi những phần lãnh thổ ở Donbass mà Kiev đang kiểm soát, với điều kiện Nga không tìm cách kiểm soát khu vực này. Các khu vực đó sẽ trở thành một DMZ.
Trong khi đó, tại Zaporizhzhia, quân đội Nga đang kiểm soát một nhà máy điện hạt nhân mà Ukraine đã cố gắng giành lại. Đề xuất mới nhất cũng gợi ý biến khu vực xung quanh nhà máy điện hạt nhân này thành một DMZ.
Tuy nhiên, vẫn chưa rõ các DMZ được đề xuất - nếu cả hai bên đồng ý - sẽ được quản lý như thế nào. Ai sẽ đảm bảo rằng các bên tuân thủ các quy tắc, và các nguồn lực tại đó, chẳng hạn nhà máy điện hạt nhân sẽ được chia sẻ ra sao.
“Đây là một điểm trong kế hoạch nhằm làm hài lòng cả hai phía” - bà Marina Miron, nhà phân tích tại trường King’s College London (Anh), nói với Al Jazeera.
“Tuy nhiên, tôi không thấy điều này có thể vận hành như thế nào, bởi tại Ukraine, ông Zelensky nói rằng Nga sẽ phải rút quân, mà chúng ta đang nói đến Donbass, và tôi không thấy điều đó sẽ xảy ra, đặc biệt trong bối cảnh Nga đang chiếm ưu thế trên chiến trường” - bà nói thêm.
Bà Miron giải thích rằng việc Ukraine đưa các DMZ vào kế hoạch hòa bình là một chiến thuật của Kiev nhằm phát đi tín hiệu sẵn sàng cho hòa bình, qua đó chuyển “gánh nặng ngoại giao sang phía Nga”.
Đề xuất này vừa thể hiện thiện chí đàm phán của Ukraine, vừa đặt Nga trước lựa chọn hoặc chấp nhận thỏa hiệp, hoặc phải giải thích vì sao tiếp tục duy trì hiện trạng quân sự.
Cho đến nay, Moscow vẫn chưa chấp nhận cũng như chưa bác bỏ kế hoạch hòa bình mới nhất.
Phát ngôn viên Điện Kremlin - ông Dmitry Peskov nói với các phóng viên hôm 24-12 rằng Nga đang “xây dựng lập trường” đối với kế hoạch này. Ông không bình luận về các nội dung cụ thể của kế hoạch.
Những DMZ đang tồn tại trên thế giới
Hiện nay có một số DMZ đang tồn tại trên thế giới gồm DMZ bán đảo Triều Tiên; Khu vực Lực lượng Liên hợp quốc (LHQ) tại Cao nguyên Golan (giữa Syria và Israel); Các khu DMZ tại bán đảo Sinai; Quần đảo Aland (giữa Thụy Điển và Phần Lan); Nam Cực; Đền Preah Vihear (biên giới Thái Lan - Campuchia).
Theo Al Jazeera, trong một số trường hợp, các DMZ đã đạt được hiệu quả đáng kể, điển hình như trên bán đảo Triều Tiên.
Khu vực ngăn cách Triều Tiên và Hàn Quốc đã giúp hai bên tránh được các cuộc xung đột quân sự.
Tại Cao nguyên Golan hay bán đảo Sinai, các khu phi quân sự cũng đã giúp ngăn chặn các cuộc đối đầu trực tiếp và quy mô lớn.
Tuy vậy, Israel nhiều lần vi phạm vùng đệm phi quân sự tại Cao nguyên Golan, đặc biệt trong vòng một năm qua sau khi Tổng thống Syria Bashar al-Assad bị lật đổ. LHQ đã chỉ trích Israel vì những hành vi vi phạm ở DMZ.
