Chiều 17-12, Ngân hàng thế giới (WB) phối hợp với Viện Kinh tế xã hội TP Cần Thơ và Liên đoàn công nghiệp và thương mại Việt Nam chi nhánh Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) tổ chức hội nghị công bố báo cáo Ở lại hay di cư: cuộc sống vùng ĐBSCL ở Việt Nam.
Gần 1,7 triệu người di cư khỏi ĐBSCL
Phát biểu tại đây, bà Mariam J. Sherman, Giám đốc Ngân hàng Thế giới tại Việt Nam, Campuchia và Lào, cho rằng ĐBSCL là nơi sinh sống của gần 18 triệu người, sản xuất hơn 50% lượng gạo của cả nước, hơn 2/3 sản lượng nuôi trồng thủy sản và một phần đáng kể trái cây, rau củ cho thị trường trong nước và xuất khẩu.
Trong nhiều thập kỷ, nơi đây đã là trung tâm thành công của Việt Nam trong việc giảm nghèo và củng cố an ninh lương thực. Tuy nhiên, thông điệp của báo cáo đã chỉ ra, đó là vùng đang ở ngã rẽ quan trọng.
Cụ thể, tỉ lệ nghèo của vùng trước kia đã từng giảm đều đặn, nhưng những cú sốc gần đây (hạn hán, xâm nhập mặn, dịch bệnh COVID-19) khiến thành quả này ngày càng mong manh.
Cùng lúc, cơ cấu kinh tế của vùng đang dịch chuyển. Nông nghiệp vẫn thiết yếu nhưng không còn là động lực tăng trưởng chủ đạo. Biến đổi khí hậu làm tình hình thêm phức tạp khi đã tác động trực tiếp đến nông nghiệp, nuôi trồng thủy sản, hạ tầng và sinh kế.
“Báo cáo cho thấy nếu không thích ứng, các cú sốc khí hậu có thể làm tỉ lệ nghèo tăng đáng kể vào năm 2050, ngay cả khi tăng trưởng kinh tế vẫn mạnh mẽ” – bà Mariam nhấn mạnh.
Theo báo cáo của WB, trong thập kỷ qua, đã có gần 1,7 triệu người rời khỏi ĐBSCL, một phần nguyên nhân của xu hướng này đến từ điều kiện nông nghiệp và nuôi trồng thủy sản ngày càng khó khăn.
Việc ĐBSCL nằm gần các trung tâm việc làm lớn như TP.HCM và các tỉnh lân cận cũng khiến dòng người di chuyển ra khỏi vùng diễn ra mạnh hơn. Kết quả khảo sát cuộc sống vùng ĐBSCL 2024 cho thấy khoảng 14% hộ gia đình có ít nhất một người di cư, đa số ra đi để tìm kiếm việc làm.
Di cư đặc biệt phổ biến ở những hộ thu nhập thấp. Các hộ này thường có nhiều người đi làm xa hơn và phụ thuộc nhiều vào tiền gửi về. Đối với các hộ làm nông nghiệp, di cư trở thành cách bù đắp cho những mất mát về thu nhập do hạn hán, lũ lụt hoặc xâm nhập mặn.
3 định hướng lớn cho ĐBSCL
Theo ông Nguyễn Anh Tuấn, Phó Trưởng Ban Chính sách, chiến lược Trung ương, vấn đề của ĐBSCL không phải là việc người dân “ở lại hay di cư”, mà là làm sao để người dân có thể “sống tốt hơn", dù lựa chọn ở đâu.
Ông Nguyễn Anh Tuấn cho rằng, ĐBSCL giai đoạn tới cần đặc biệt chú trọng ba định hướng lớn. Thứ nhất, tiếp tục hoàn thiện thể chế điều phối phát triển vùng ĐBSCL, tương xứng với quy mô không gian hành chính và kinh tế mới, bảo đảm sự phối hợp chặt chẽ, hiệu quả giữa Trung ương và các địa phương.
Thứ hai, thúc đẩy mạnh mẽ quá trình chuyển đổi mô hình tăng trưởng của ĐBSCL theo hướng xanh, giá trị cao và bền vững. Trong đó, nông nghiệp tiếp tục giữ vai trò nền tảng, nhưng không còn được nhìn nhận thuần túy là hoạt động sản xuất, mà là một bộ phận của hệ sinh thái kinh tế - xã hội rộng lớn hơn, gắn với chế biến, logistics, thị trường, khoa học - công nghệ và bảo vệ môi trường.
Đồng thời, cần đa dạng hóa động lực tăng trưởng của vùng thông qua phát triển công nghiệp chế biến, công nghiệp hỗ trợ, năng lượng tái tạo, kinh tế biển, cùng với các lĩnh vực dịch vụ, logistics, du lịch sinh thái và kinh tế đô thị phù hợp với điều kiện tự nhiên và lợi thế so sánh của vùng.
Việc giảm dần sự phụ thuộc vào nông nghiệp thuần túy sẽ góp phần mở rộng không gian việc làm, nâng cao thu nhập và tăng khả năng chống chịu của nền kinh tế vùng trước các cú sốc của khí hậu và thị trường.
Thứ ba, đầu tư cho con người cần được đặt ở vị trí trung tâm của chiến lược thích ứng và phát triển của ĐBSCL, đúng với tinh thần Dự thảo Báo cáo chính trị trình Đại hội XIV, trong đó xác định phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao và nâng cao năng suất lao động là một trong những động lực then chốt của tăng trưởng nhanh và bền vững.
Ông Trương Cảnh Tuyên, Chủ tịch UBND TP Cần Thơ, đánh giá báo cáo này giúp TP nhìn nhận vấn đề và hoàn thiện quy hoạch tích hợp của TP trong thời gian tới.
Trong 10-20 năm tới, cá nhân ông kỳ vọng vùng sẽ có sự tăng trưởng đi đôi với chất lượng phát triển dựa trên trụ cột kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, kinh tế số và đổi mới sáng tạo; phát triển nhanh, bền vững và thích ứng với biến đổi khí hậu.
Lãnh đạo chính quyền và người dân cũng phải chuyển đổi tư duy từ ứng phó bị động, sang chủ động thích ứng, xem điều kiện tự nhiên, hệ sinh thái, văn hóa sông nước của ĐBSCL là nền tảng và lợi thế để phát triển…
“Chúng tôi cũng hy vọng trong 20 năm tới, TP Cần Thơ nói riêng và ĐBSCL nói chung, mức sống người dân phải được thụ hưởng cả về vật chất và tinh thần. ĐBSCL trở thành vùng đáng sống, có thành phố đáng sống, vùng quê đáng sống, như vậy việc “ở lại hay di cư” người ta sẽ suy nghĩ lại.
Không chỉ người ĐBSCL đã ra đi sẽ quay về mà tất cả người dân trên cả nước, trên thế giới đến với ĐBSCL, với TP Cần Thơ trong tương lai. Chúng tôi rất kỳ vọng” - Chủ tịch TP Cần Thơ chia sẻ.
5 lĩnh vực chính sách ưu tiên để phát triển vùng ĐBSCL
Báo cáo của WB xác định 5 lĩnh vực chính sách ưu tiên để phát triển vùng ĐBSCL trong bối cảnh tương lai còn nhiều yếu tố bất ổn.
• Đầu tư vào giáo dục và phát triển kỹ năng để mở rộng cơ hội thành công cho tất cả mọi người, đặc biệt là thanh niên.
• Hiện đại hóa và chuyển đổi nền nông nghiệp theo hướng giảm sử dụng lao động, tăng khả năng thích ứng và tạo ra lợi nhuận lớn hơn.
• Đầu tư vào cơ sở hạ tầng địa phương để thu hút doanh nghiệp, tăng cường tính kết nối và giảm chi phí giao dịch cho người nông dân.
• Thúc đẩy di cư an toàn, tự nguyện, coi đó là một chiến lược thích ứng cho những người mong muốn tìm kiếm cơ hội ngoài vùng ĐBSCL.
• Xây dựng hệ thống an sinh xã hội thích ứng, có thể hỗ trợ đối tượng bị ảnh hưởng bởi các cú sốc, đặc biệt là người không thể hoặc không muốn di cư.
