Sáng 6-11, tọa đàm Nhận diện và chống tin giả trong kỷ nguyên AI diễn ra tại Trường ĐH Giao thông Vận tải TP.HCM do Báo Tiền Phong phối hợp tổ chức đã thu hút hàng nghìn sinh viên tham gia.
Lãnh đạo doanh nghiệp cũng bị lừa tiền tỉ
Phát biểu tại chương trình, Đại úy Huỳnh Đỗ Tấn Thịnh, Đội Cảnh sát Đặc nhiệm (Phòng Cảnh sát Hình sự, Công an TP.HCM), cho biết tin giả hiện nay xuất hiện và lan truyền với tốc độ nhanh, khó kiểm soát. Không chỉ người lớn tuổi, mà ngay cả giới trẻ – nhóm sử dụng mạng xã hội thường xuyên – cũng dễ bị tác động bởi thông tin sai lệch.
Theo Đại úy Thịnh, Phòng Cảnh sát Hình sự đang thụ lý hơn 70 vụ việc liên quan đến lừa đảo trực tuyến. Bản thân ông từng trực tiếp tham gia giải cứu hai nạn nhân bị lừa trong thời gian gần đây. “Có trường hợp khi chúng tôi đến giải cứu, nạn nhân vẫn không tin là công an thật, nghĩ rằng công an Campuchia đến mở cửa”, ông nói.
Ông cho rằng việc tạo ra tin giả hiện nay rất đơn giản, thậm chí nhiều người tự tạo tin giả rồi gửi cho phụ huynh hoặc người thân, gây hoang mang trong gia đình. Tin giả không chỉ gây ảnh hưởng đến cá nhân hay cộng đồng nhỏ, mà còn có thể tác động đến an ninh quốc gia. Đã có trường hợp giả mạo hình ảnh, phát ngôn của lãnh đạo cấp cao rồi phát tán lên mạng, gây hệ lụy lớn ở cả trong nước và quốc tế.
Đại úy Thịnh cảnh báo, chỉ với các công cụ AI hiện nay, việc tạo ra video giả mạo giọng nói, hình ảnh chỉ trong vài giây là hoàn toàn khả thi và đây mới chỉ là “bước khởi đầu”. Ông nhắc đến trường hợp một người tự livestream giả cảnh mất điện thoại tại sự kiện A50, nếu lan rộng sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến hình ảnh TP.HCM và ngành du lịch Việt Nam.
Từ thực tiễn công tác, ông nhấn mạnh: yếu tố quan trọng nhất để ngăn chặn tin giả là năng lực nhận diện và kiểm chứng thông tin của mỗi người. “Nếu chỉ xem lướt qua, đọc qua loa thì rất dễ bị dẫn dắt. Người dân cần ưu tiên thông tin từ cơ quan báo chí chính thống”, ông nói.
Tại tọa đàm, ông Võ Đỗ Thắng – Giám đốc Trung tâm An ninh mạng Athena – chia sẻ câu chuyện một lãnh đạo doanh nghiệp bị lừa gần một tỷ đồng bởi thủ đoạn tấn công tâm lý qua các nội dung giả mạo bằng AI.
Theo ông Thắng, người này là lãnh đạo một doanh nghiệp đang triển khai các dự án quy mô hàng tỷ USD với đối tác quốc tế. Đối tượng xấu đã theo dõi và nắm rõ các mối quan hệ, điểm yếu tâm lý của nạn nhân, sau đó sử dụng công nghệ deepfake để cắt ghép hình ảnh nhằm bôi nhọ danh dự. Chúng đe dọa sẽ gửi các nội dung này cho đối tác nước ngoài nếu nạn nhân không chuyển tiền. Trong trạng thái hoảng loạn, nạn nhân nhiều lần chuyển khoản với số tiền từ vài chục đến vài trăm triệu đồng, tổng cộng gần một tỷ đồng.
“Đây không chỉ là lừa đảo tài chính, mà là thao túng tâm lý trong kỷ nguyên số. Khi danh dự và uy tín bị đe dọa, ngay cả người có kinh nghiệm thương trường cũng có thể suy sụp”, ông Thắng phân tích.
Từ vụ việc, ông khuyến nghị khi bị đe dọa hoặc tống tiền qua nội dung giả mạo, nạn nhân không nên im lặng hay tự xử lý. “Càng che giấu, càng sợ hãi, chúng ta càng bị điều khiển. Quan trọng là giữ bình tĩnh, ngừng tương tác, báo cơ quan chức năng và tìm chuyên gia an ninh mạng hỗ trợ”, ông nhấn mạnh.
Cần sống thật, tạo tin thật để chống tin giả
Theo ông Võ Đỗ Thắng - Giám đốc Trung tâm An ninh mạng Athena, để đối phó với tin giả, mỗi người cần chủ động xây dựng “tin thật” và giá trị thật của chính mình thay vì chỉ thụ động tiếp nhận thông tin. Nếu không tự tạo ra sản phẩm, năng lực hay quan điểm rõ ràng, con người dễ rơi vào trạng thái hoài nghi, bị cuốn theo thông tin sai lệch và đánh mất năng lực thật.
Từ kinh nghiệm tuyển dụng, ông Thắng cho biết nhiều sinh viên chỉ gửi CV liệt kê bằng cấp, hoạt động nhưng thiếu minh chứng cụ thể. Ông khuyến khích sinh viên xây dựng hồ sơ năng lực bằng sản phẩm thật như clip nghiên cứu, bài chia sẻ kiến thức hoặc trình bày quan điểm chuyên môn. Những sản phẩm này cho phép nhà tuyển dụng đánh giá trực tiếp năng lực, tư duy và thái độ.
Ông cũng đề nghị sinh viên tận dụng mạng xã hội như một kênh chuyên môn cá nhân. Ví dụ, duy trì kênh YouTube hoặc TikTok đăng nội dung liên quan đến lĩnh vực đang học. “Nếu có 100-200 video thể hiện quan điểm, kiến thức rõ ràng, khi ra trường chỉ cần gửi một đường link, nhà tuyển dụng đã có cơ sở đánh giá năng lực”, ông nêu.
Theo ông Thắng, các doanh nghiệp hiện cũng sử dụng công cụ giám sát mạng xã hội để kịp thời phát hiện và xử lý thông tin giả hoặc tiêu cực, đồng thời phối hợp cơ quan chức năng khi cần thiết. Việc mỗi cá nhân có giá trị thật, minh chứng thật chính là cách hiệu quả nhất để bảo vệ uy tín và chống lại tin giả.
Trả lời câu hỏi của sinh viên về cách phân biệt thật - giả, Đại úy Huỳnh Đỗ Tấn Thịnh (Phòng Cảnh sát Hình sự, Công an TP.HCM) nêu ra các dạng lừa đảo mà sinh viên thường gặp: mạo danh cơ quan nhà nước hoặc nhà trường; lừa đảo tình cảm; lừa tuyển dụng, việc làm; phát tán mã độc hoặc đường link lừa đảo. Ông đưa ra hai kịch bản điển hình:
Thứ nhất là “shipper 0 đồng”, nạn nhân nhận thông báo có bưu kiện miễn phí, bị yêu cầu tham gia cuộc gọi xác minh, sau đó bị dụ quay hình nhạy cảm để tống tiền.
Thứ hai là lừa học bổng/du học, đối tượng sử dụng hồ sơ, con dấu giả, nói về “suất học bổng bí mật” rồi yêu cầu chuyển tiền, thậm chí hướng dẫn chia nhỏ khoản chuyển để tránh kiểm soát.
Một số vụ việc còn lôi kéo cả phụ huynh, biến sinh viên thành người chuyển tiền hộ, vô tình tiếp tay cho đường dây lừa đảo.
Từ đó, Đại úy Thịnh cho rằng mỗi người cần hình thành thói quen tiếp nhận thông tin từ nguồn chính thống. Hiện nhiều người, nhất là sinh viên, dành nhiều thời gian xem video ngắn trên mạng xã hội nhưng ít theo dõi thời sự, dẫn đến tiếp nhận thông tin nông và dễ bị thao túng cảm xúc.
Theo Đại úy Thịnh, nhiều hành vi lệch chuẩn và tin giả lan truyền từ chính các nền tảng video ngắn, nơi người xem dễ chia sẻ theo cảm xúc mà không kiểm chứng. Ông khuyến nghị sinh viên nên duy trì thói quen theo dõi bản tin chính thống hằng ngày để có góc nhìn đầy đủ và tăng khả năng phản biện.
Ở góc độ trường học, ông Nguyễn Đức Chiến - Bí thư Đoàn Trường ĐH Giao thông Vận tải TP.HCM, cho biết trường từng phát hiện vụ giả mạo công văn học bổng tinh vi khiến sinh viên tưởng thật. Trường đã cảnh báo và nhấn mạnh mọi thông báo chính thức chỉ đăng trên website và kênh nội bộ. Nhà trường cũng triển khai tập huấn an toàn thông tin, kỹ năng sử dụng mạng xã hội có trách nhiệm, nhằm giúp sinh viên chủ động nhận diện và lan tỏa giá trị đúng đắn trong môi trường số.
