Trong những tuần trước Giáng sinh – ngày lễ quan trọng nhất ở phương Tây, các nhà đàm phán Mỹ đang tích cực đối thoại với cả hai phía trong cuộc xung đột Nga-Ukraine cũng như với các đồng minh phương Tây, nhằm tìm kiếm giải pháp hoà bình chấm dứt cuộc chiến này.
Các nỗ lực này được kỳ vọng có thể mở ra cơ hội cho một Giáng sinh yên bình ở Ukraine, rất khác so với 3 năm chiến sự đã qua và xa hơn là một tương lai hoà bình, cũng như khẳng định vai trò kiến tạo hoà bình của Tổng thống Mỹ Donald Trump – người trở lại nắm quyền ở Nhà Trắng hồi đầu năm 2025.
Mong có thoả thuận hoà bình trước Giáng sinh
Trên chiến trường, Nga và Ukraine trong 11 tháng qua vẫn giằng co nhau tại hàng loạt điểm nóng dọc giới tuyến. Nga tuyên bố đã giành được quyền kiểm soát hoặc chiếm ưu thế áp đảo tại nhiều thành phố chiến lược như Pokrovsk, Lyman (Donetsk), Kupiansk và Vovchansk (Kharkiv), chiếm được hàng chục khu định cư ở các tỉnh Zaporizhzhia và Dnipropetrovsk.
Ukraine vẫn quyết tâm chiến đấu để giành lại lãnh thổ và thậm chí đẩy đường giới tuyến về phía đông. Kiev liên tục bác bỏ các tuyên bố của Moscow về việc quân Ukraine đã đánh mất Pokrovsk, Kupiansk… vào tay Nga.
Ngoài ra, Nga liên tục tấn công bằng tên lửa và máy bay không người lái (UAV) nhằm vào các mục tiêu mà Moscow cáo buộc có vai trò quân sự trên khắp lãnh thổ Ukraine. Mới đây nhất, Nga hôm 12-12 đã lần đầu tiên tập kích tỉnh Odessa ở tây nam Ukraine.
Kiev cũng tiến hành nhiều đợt tấn công nhằm vào các cơ sở quân sự và dầu khí sâu bên trong lãnh thổ Nga, đồng thời duy trì không kích các căn cứ quân sự Nga gần biên giới – những vị trí có vai trò hỗ trợ trực tiếp hoạt động của Moscow ở miền đông Ukraine.
Trong những tuần qua, phái đoàn Mỹ do đặc phái viên Steve Witkoff và con rể Tổng thống Trump - ông Jared Kushner liên tục có các cuộc gặp với các bên liên quan.
Đầu tiên là cuộc gặp kéo dài gần 5 giờ giữa ông Witkoff với Tổng thống Nga Vladimir Putin tại Điện Kremlin hôm 2-12. Chỉ vài ngày sau, ông Witkoff đón tiếp Thư ký Hội đồng Quốc phòng và An ninh quốc gia Ukraine Rustem Umerov tại bang Florida (Mỹ). Trong hai ngày 14-12 và 15-12, ông Witkoff và ông Kushner tới Berlin (Đức), đối thoại với Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky và các nhà lãnh đạo châu Âu.
Trước đó, Mỹ hồi tháng 11 đã gửi cho Kiev một dự thảo kế hoạch gồm 28 điểm về chấm dứt chiến sự Nga-Ukraine và bảo đảm an ninh cho Kiev. Ông Putin phản ứng một cách thận trọng, cho rằng “kế hoạch cũng có thể làm cơ sở cho một thỏa thuận hòa bình cuối cùng”. Còn ông Zelensky tuyên bố “trân trọng những nỗ lực của Mỹ” nhưng nhấn mạnh rằng thoả thuận sau cùng phải “đảm bảo một nền hòa bình thực sự và xứng đáng”.
Tạp chí The Financial Times (FT) hôm 9-12 dẫn nguồn thạo tin từ Ukraine rằng chính quyền Mỹ đã đặt thời hạn cho Kiev phải chấp nhận các đề xuất hoà bình với Nga mà Washington đang thúc đẩy.
Tuy nhiên, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky hai ngày sau đó đính chính rằng Mỹ không đặt ra ràng buộc “kiểu tối hậu thư” nào cho Kiev nhưng “thực sự muốn” đạt được những nội dung chính của thỏa thuận Nga-Ukraine trước Giáng sinh, theo hãng tin AFP.
Tổng thống Zelensky nói thêm rằng chính quyền Kiev còn “muốn có kết quả sớm hơn” cả kỳ vọng của Mỹ nhưng nội dung thoả thuận sau cùng là vấn đề “quan trọng” đối với Ukraine.
Chờ kết quả đàm phán
Tờ Politico hôm 12-12 lưu ý rằng “những dấu hiệu về một thỏa hiệp tiềm năng đang xuất hiện”. Mỹ và Ukraine được cho là đang thảo luận về việc Kiev rút quân khỏi vùng Donbass và đổi lại Nga sẽ không được tấn công vào khu vực này. Kiev “dường như sẵn sàng tham gia vào cuộc thảo luận này, nhưng sẽ nói rằng nước này chỉ rút quân nếu nhận được những đảm bảo an ninh thực chất”.
Ông Zelensky hôm 14-12 đã nhắc tới khả năng Ukraine nhượng bộ bằng việc từ bỏ ý định gia nhập NATO, nhưng thay vào đó Kiev mong muốn “các đảm bảo từ phía Mỹ tương tự Điều 5 [của Hiến chương NATO]” và các đảm bảo an ninh từ các đồng minh phương Tây.
Bình luận về tuyên bố trên, Điện Kremlin hôm 15-12 nhấn mạnh Moscow vẫn coi ràng buộc pháp lý về việc Ukraine không gia nhập NATO là “hòn đá tảng” cho các thoả thuận trong tương lai, nhấn mạnh rằng điều này “cần được xem xét đặc biệt so với các vấn đề khác”.
Chuyên gia Justin Logan thuộc Viện Cato (Mỹ) và GS Andrew Michta (Đại học Florida, Mỹ) cho rằng đề xuất nhượng bộ của Ukraine sẽ “không giải quyết được vấn đề gì cả” vì việc Ukraine gia nhập NATO từ lâu đã không còn khả thi, theo hãng tin Reuters.
Trong khi đó, cựu cố vấn chính sách đối ngoại Nhà Trắng thời Tổng thống Barack Obama, Chủ tịch công ty tư vấn Global Situation Room - ông Brett Bruen gọi sự nhượng bộ của Ukraine là “quan trọng và có ý nghĩa”, thể hiện “thiện chí nhượng bộ đáng kể” của Kiev.
Sau hai ngày thảo luận giữa các nhà đàm phán Mỹ với các lãnh đạo Ukraine và châu Âu, Tổng thống Zelensky hôm 15-12 tuyên bố đã có “tiến triển thực chất” liên quan vấn đề bảo đảm an ninh, song lưu ý rằng Kiev và Washington vẫn còn bất đồng về vấn đề lãnh thổ của Ukraine.
Cùng ngày 15-12, ông Trump đã điện đàm với ông Zelensky và các nhà lãnh đạo châu Âu. Tổng thống Mỹ tuyên bố “chúng ta đã ở gần mục tiêu [chấm dứt xung đột Nga-Ukraine] hơn bao giờ hết”.
Người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov hôm 15-12 cho biết Nhà Trắng hiện vẫn chưa trao đổi với Điện Kremlin các thông tin liên quan kết quả các cuộc gặp của ông Witkoff với ông Zelensky và các lãnh đạo châu Âu tại Berlin.
Trước đó, tạp chí The Times hồi tuần trước nhận định rằng “cuối cùng có thể sẽ có hoà bình cho Ukraine” nhưng đó chỉ là “kịch bản tốt nhất” và kết quả sau cùng còn phụ thuộc vào kết quả các cuộc đàm phán đã và đang diễn ra dưới sự thúc đẩy của Mỹ.
The Times dẫn nhận định của hai quan chức cấp từ hai trong số các quốc gia liên quan rằng những diễn biến gần đây là “rất đáng kể”, nhờ đó Ukraine và phương Tây có cơ hội đưa ra đề xuất thống nhất để thương lượng với Nga.
Ở phía ngược lại, Nga không nói nhiều về việc khi nào chiến sự ở Ukraine nên kết thúc mà tập trung vào đòi hỏi “giải quyết nguyên nhân gốc rễ của cuộc xung đột”. Đại diện Điện Kremlin hôm 15-12 mô tả việc đặt ra bất kỳ thời hạn nào cho thoả thuận giải quyết vấn đề Ukraine là việc làm “vô ích nhất”.
Các đề xuất ngừng bắn tạm thời dịp Giáng sinh đã 2 lần thất bại
Bên cạnh nỗ lực đạt được thoả thuận lâu dài trước Giáng sinh còn có đề xuất về một thoả thuận ngừng bắn tạm thời nhân dịp lễ quan trọng này. Trong cuộc họp báo chung với ông Zelensky hôm 15-12, Thủ tướng Đức Friedrich Merz kêu gọi Nga ngừng tấn công Ukraine ít nhất “trong vài ngày” nhân dịp Giáng sinh năm 2025. ông Zelensky nói tiếp rằng “mọi chuyện đều có thể xảy ra”.
Nga chưa bình luận về lời kêu gọi của ông Merz. Nhưng ngay từ ngày 11-12, Nga đã tuyên bố ý tưởng về một thoả thuận ngừng bắn tạm thời trong dịp Giáng sinh 2025 và năm mới 2026 là “đáng hoan nghênh”. Moscow đồng thời tái khẳng định mong muốn về một “giải pháp lâu dài”, bao gồm việc giải quyết nguyên nhân gốc rễ của cuộc xung đột và phương Tây ngừng hỗ trợ chính quyền Kiev chống Nga.
Ý tưởng ngừng bắn trên chiến trường Ukraine trong dịp Giáng sinh – tương tự cách quân Anh và Đức năm 1914 tạm giác giao tranh để cùng đón ngày lễ này dù cho Thế chiến thứ nhất đang trong giai đoạn ác liệt – đã được nêu ra ít nhất 2 lần, nhưng đều thất bại.
Đầu năm 2023, Tổng thống Putin ra lệnh quân đội Nga ngừng bắn trong 36 giờ nhân dịp Giáng sinh của Chính thống giáo (ngày 7-1). Ukraine thẳng thừng bác bỏ việc ngừng bắn, cho rằng quyết định trên của Điện Kremlin là “mánh khóe” để quân đội Nga có thời gian tái trang bị và củng cố lực lượng.
Cuối năm 2024, Thủ tướng Hungary Viktor Orban thúc đẩy ý tưởng về một thoả thuận ngừng bắn và trao đổi tù binh dịp Giáng sinh. Ông Putin nói rằng ông “không từ chối” đề xuất này. Ông Zelensky công khai chỉ trích việc ông Orban đã nói chuyện với Nga sau lưng Ukraine. Còn Thủ tướng Hungary nhấn mạnh rằng chính ông Zelensky đã “khước từ một cách rõ ràng” đề xuất này.
