Tuần trước, Nga cho biết muốn các nước châu Âu thanh toán khí đốt tự nhiên của Moscow bằng đồng rúp, thay vì USD hoặc euro. Một tháng trước, đây có vẻ là một lời đề nghị khá tốt vì đồng rúp lúc bấy giờ giảm 40%, nằm ở mức 139 rúp đổi 1 USD, theo đài NPR.
Tuy nhiên, kể từ thời điểm rơi xuống thấp nhất vào ngày 7-3, đồng rúp đã có một sự phục hồi đáng kể. Ở thời điểm hiện tại, 84 rúp đã đổi được 1 USD, bằng thời điểm trước khi xảy ra khủng hoảng Ukraine ngày 24-2.
Hiện phương Tây đang tiếp tục áp đặt các lệnh trừng phạt mạnh hơn bao giờ hết, gây áp lực lớn lên nền kinh tế Nga, vậy Moscow đã làm cách nào để vực dậy đồng tiền của họ?
Các lỗ hổng từ các lệnh trừng phạt
Khí đốt tự nhiên chính là lỗ hổng lớn trong các lệnh trừng phạt của phương Tây. Theo NPR, các biện pháp trừng phạt được đưa ra nhằm hạn chế khả năng thu ngoại tệ của Nga, đặc biệt là USD và euro. Tuy nhiên, một số quốc gia châu Âu vẫn tiếp tục mua khí đốt của Nga vì họ đã quá phụ thuộc vào loại năng lượng này cũng như không tìm đủ nguồn cung thay thế để đáp ứng nhu cầu hiện tại.
 |
Người dân đi ngang văn phòng thu đổi ngoại tệ ở Moscow, Nga. Ảnh: AFP |
Bên cạnh đó, sự gia tăng giá dầu và khí đốt tự nhiên, cũng như khả năng phục hồi của quan hệ thương mại của Nga với các nền kinh tế lớn khác như Trung Quốc và Ấn Độ, sẽ giúp ổn định dòng ngoại tệ vào Nga. Điều này đã làm giảm bớt lo ngại rằng Nga sẽ mất khả năng thanh toán, cũng như thiết lập mức sàn cho đồng rúp.
Một kẻ hở khác trong các biện pháp trừng phạt của Mỹ và châu Âu chính là các khoản nợ chính phủ. Một trong những biện pháp trừng phạt lớn nhất và có tác động mạnh nhất đối với Nga là việc đóng băng các tài sản nước ngoài của nước này. Nga nắm giữ khoảng 640 tỉ USD, chủ yếu nằm ở đồng euro, USD, yên Nhật và các loại ngoại tệ khác trong các ngân hàng trên thế giới. Khoảng một nửa số tiền đó nằm ở Mỹ và châu Âu. Các biện pháp trừng phạt đã ngăn Nga tiếp cận với số tiền trên, ngoại trừ trường hợp phải trả lãi cho khoản nợ chính phủ của mình.
Bộ Tài chính Mỹ để ngỏ cánh cửa cho phép các trung gian tài chính xử lý các khoản thanh toán cho Nga. Cánh cửa này có thể sẽ bị đóng trong tháng 4, nhưng nó đã giúp ích rất nhiều cho Nga. Nếu không có nó, Nga có thể cần phải tăng lượng USD trong nước bằng cách bán rúp, gây áp lực giảm giá lên đồng tiền này. Nếu không thể huy động đủ lượng USD đó, Moscow sẽ vỡ nợ.
Chính sách vực dậy đồng rúp trong nước
Theo NPR, lỗ hổng trừng phạt là tác nhân bên ngoài thúc đẩy sự phục hồi của đồng rúp, các yếu tố bên trong có phần khó nhận biết hơn.
Vào ngày 28-2, Ngân hàng Trung ương Nga đã tăng lãi suất lên 20%. Bất kỳ người Nga nào đang muốn bán đồng rúp, mua USD hoặc euro bây giờ đều có động lực lớn để giữ lại số tiền đó và gửi tiết kiệm. Càng ít đồng rúp được bán ra, thì áp lực giảm giá đối với đồng nội tệ càng thấp.
Tiếp theo là yêu cầu quy đổi 80% số ngoại tệ mà các doanh nghiệp Nga kiếm được sang đồng rúp.. Điều này có nghĩa là một nhà sản xuất thép của Nga kiếm được 100 triệu euro từ việc bán thép cho một công ty ở Pháp thì phải đổi 80 triệu euro đó thành rúp, bất kể tỷ giá hối đoái.
Rất nhiều công ty của Nga đang làm ăn với các công ty nước ngoài, thu tiền về bằng euro, USD và yên. Lệnh chuyển đổi 80% doanh thu đó thành rúp tạo ra nhu cầu đáng kể đối với đồng tiền Nga, giúp rúp tăng giá.
Điện Kremlin cũng ban hành sắc lệnh cấm các nhà môi giới Nga bán chứng khoán do người nước ngoài. Theo NPR, hiện nhiều nhà đầu tư nước ngoài sở hữu cổ phiếu công ty và trái phiếu chính phủ Nga và họ có thể đang muốn bán chúng. Bằng cách cấm những giao dịch mua bán đó, chính phủ đang đẩy mạnh thị trường cổ phiếu và trái phiếu, đồng thời giữ tiền trong nước, tất cả đều nhằm giữ cho đồng rúp không bị giảm giá.
Người dân Nga cũng là đối tượng nhắm tới của các lệnh cấm mới của chính quyền Moscow. theo đó, chính phủ nước này sẽ kiểm soát hoạt động chuyển chuyển tiền ra nước ngoài của người dân. Động thái này giúp giữ ngoại tệ trong nước và không khuyến khích người Nga bán đồng rúp lấy USD hoặc euro, gây áp lực lên nội tệ.
Tuy nhiên, những quy định này đã được nới lỏng phần nào trong thời gian gần đây, tạo “chổ thở” cho những người Nga thường xuyên gửi tiền ra nước ngoài, song mức quy đổi chỉ giới hạn ở 10.000 USD cho các cá nhân, và được duy trì cho đến cuối năm nay.
Theo NPR, yếu tố lớn nhất thúc đẩy đồng rúp hồi sinh có lẽ là quyết định của Tổng thống Vladimir Putin trong việc yêu cầu các nước “kém thân thiện” mua khí đốt tự nhiên của Nga bằng đồng rúp.
Các hợp đồng mua khí đốt tự nhiên thường yêu cầu bên mua thanh toán bằng đồng euro hoặc USD, và các quốc gia mua khí đốt tự nhiên (các nước châu Âu, Mỹ, Úc, Nhật Bản,...) thường không dự trữ nhiều đồng rúp. Vì vậy, nếu ông Putin thành công trong việc buộc các quốc gia này phải trả bằng đồng rúp, họ sẽ phải tìm mua chúng, từ đó nhu cầu về đồng rúp sẽ tăng dẫn đến giá tiền tệ này cũng tăng.
Rủi ro nào cho Nga?
Việc chính quyền Moscow có những động thái can thiệp nêu trên cũng mang lại những rủi ro lớn. Nếu Nga cố gắng đạt được một số giải pháp đối với cuộc khủng hoảng Ukraine, khiến phương Tây hủy bỏ các lệnh trừng phạt và thiết lập lại quan hệ thương mại với Moscow, thì đồng rúp có thể giữ nguyên giá trị hiện tại khi chính phủ rút lại các biện pháp can thiệp.
Tuy nhiên, nếu chính phủ Nga rút lại các biện pháp can thiệp mà không có bất kỳ giải pháp nào đối với cuộc khủng hoảng Ukraine, đồng rúp có thể sụp đổ và tác động tiêu cực đến nền kinh tế, làm tăng lạm phát và gây ra nhiều khó khăn cho người dân Nga.
Theo NPR, một số biện pháp can thiệp của chính phủ rồi cũng sẽ bị thu hồi, các ngân hàng Nga không thể tiếp tục trả lãi suất hơn 20% trong thời gian dài, tăng trưởng sẽ bị kìm hãm khi nền kinh tế Nga được dự báo sẽ giảm hơn 8% trong năm nay và ngành công nghiệp cũng từ đó lao dốc.
Ngoài ra, nếu các hợp đồng mua bán khí đốt giữa Nga và bên mua yêu cầu thanh toán bằng đồng rúp, có khả năng các quốc gia khác sẽ giảm đáng kể lượng khí đốt tự nhiên mà họ mua từ Nga.
Nga là nhà xuất khẩu hoặc khí đốt tự nhiên lớn nhất thế giới, nhưng đây không phải là quốc gia duy nhất xuất khẩu năng lượng. Theo đó, những nước mua khí đốt của Nga có thể chuyển sang các nhà cung cấp mới chẳng hạn như Anh, Na Uy, Qatar và Azerbaijan.
Các quốc gia mua một lượng lớn khí đốt của Nga có lẽ không thể tự “cai” trong một sớm một chiều, nhưng nếu Nga kiên quyết thực hiện động thái này thì có thể sẽ gây tổn rất lớn đến nguồn thu của mình.
