Thỏa thuận hòa bình Nga-Ukraine ‘gần hơn bao giờ hết’?

Đầu tuần này, Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố rằng một thỏa thuận nhằm chấm dứt xung đột Nga-Ukraine đang “gần hơn bao giờ hết”, sau khi Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky tiến hành các cuộc thảo luận với nhiều nhà lãnh đạo châu Âu và các nhà ngoại giao Mỹ tại thủ đô Berlin (Đức), theo kênh Al Jazeera.

Trong hai ngày làm việc tại Berlin, các nhà ngoại giao đã bàn về cách bảo đảm an ninh cho Ukraine trước những mối đe dọa quân sự trong tương lai, cùng một số vấn đề gai góc khác.

Trước các cuộc họp tại Berlin, ông Zelensky cho biết Kiev sẵn sàng từ bỏ mục tiêu gia nhập NATO để đổi lấy các bảo đảm an ninh có giá trị ràng buộc pháp lý. Nga từng viện dẫn việc NATO mở rộng là một trong những lý do cho chiến dịch quân sự đặc biệt.

Tuy nhiên, các nhà lãnh đạo châu Âu nói rằng giữa Moscow và Kiev vẫn còn những khác biệt then chốt chưa được giải quyết liên quan vấn đề lãnh thổ. Liệu một thỏa thuận hòa bình cuối cùng đã ở trong tầm tay?

Nội dung cuộc họp tại Berlin và quan điểm của các bên

Các cuộc họp tại Berlin có sự tham dự của đặc phái viên Mỹ Steve Witkoff và con rể ông Trump là ông Jared Kushner, cùng các nhà lãnh đạo chủ chốt đến từ Pháp, Đức, Anh và NATO.

Trong tuyên bố sau các cuộc họp, các nhà lãnh đạo châu Âu cho biết châu Âu và Mỹ cam kết phối hợp chặt chẽ để cung cấp các “bảo đảm an ninh vững chắc” cho Ukraine, bao gồm một “lực lượng đa quốc gia do châu Âu dẫn đầu tại Ukraine” với sự hậu thuẫn của Mỹ.

Tuyên bố cho biết nhiệm vụ của lực lượng này sẽ bao gồm “hoạt động bên trong Ukraine”, đồng thời hỗ trợ tái thiết lực lượng vũ trang Ukraine, bảo vệ không phận và bảo đảm an toàn hơn cho các vùng biển. Các lãnh đạo châu Âu cũng gợi ý rằng lực lượng Ukraine nên duy trì ở mức thời bình là 800.000 quân.

Hai quan chức Mỹ nói với hãng tin Reuters rằng các biện pháp bảo đảm an ninh được đề xuất là mang tính “tương tự Điều 5”, theo đó, một cuộc tấn công nhằm vào một nước được coi là tấn công vào tất cả.

Trước báo giới tại Berlin, ông Zelensky nói rằng Ukraine cần hiểu rõ các bảo đảm an ninh được đưa ra trước khi đưa ra bất kỳ quyết định nào về kiểm soát lãnh thổ trong khuôn khổ một thỏa thuận hòa bình tiềm năng. Ông nói thêm rằng mọi bảo đảm đều phải bao gồm cơ chế giám sát lệnh ngừng bắn hiệu quả.

Các quan chức Ukraine tỏ ra thận trọng về hình thức cụ thể của những bảo đảm như vậy.

Thủ tướng Đức Friedrich Merz cho biết Mỹ đã đưa ra các bảo đảm an ninh “đáng kể” trong các cuộc đàm phán tại Berlin.

“Những gì Mỹ đưa ra tại Berlin, xét cả về bảo đảm pháp lý lẫn vật chất, thực sự là rất đáng kể” - ông Merz nói tại cuộc họp báo chung với ông Zelensky.

Về phía Mỹ, Tổng thống Trump nói hôm 15-12: “Chúng tôi đang nhận được sự ủng hộ rất lớn từ các nhà lãnh đạo châu Âu. Họ cũng muốn chấm dứt cuộc chiến này”.

“Chúng tôi đã có nhiều cuộc trao đổi với Tổng thống Nga Vladimir Putin, và tôi nghĩ rằng hiện nay chúng ta đang tiến gần hơn bao giờ hết. Chúng ta sẽ xem có thể làm được gì” - nhà lãnh đạo Mỹ nói thêm.

Kể từ khi trở lại Nhà Trắng hồi tháng 1, ông Trump đã nỗ lực tìm cách chấm dứt chiến tranh. Nhiều vòng thảo luận cấp cao, bao gồm hội nghị thượng đỉnh Trump-Putin ở Alaska hồi tháng 8, cùng các dự thảo đề xuất hòa bình, vẫn chưa thể chấm dứt cuộc chiến tàn khốc nhất ở châu Âu kể từ Thế chiến II.

Về phía Ukraine, ông Zelensky viết trên mạng xã hội X hôm 15-12 rằng “nếu các cuộc họp này [giữa Ukraine và phái đoàn Mỹ] diễn ra sớm hơn, thì tiến triển đạt được còn lớn hơn nữa”.

“Dĩ nhiên, chúng tôi có những lập trường khác biệt với Nga về vấn đề lãnh thổ. Điều này cần được thừa nhận và thảo luận một cách công khai. Tôi tin rằng phía Mỹ, với vai trò trung gian, sẽ đề xuất nhiều bước đi khác nhau nhằm tìm kiếm ít nhất một hình thức đồng thuận nào đó” - ông Zelensky bổ sung.

“Chúng tôi sẽ làm mọi điều có thể để tìm ra những câu trả lời rõ ràng cho các câu hỏi về bảo đảm an ninh, lãnh thổ và nguồn tiền bồi thường để Ukraine tái thiết. Cần phải hiểu rõ nguồn tài chính này sẽ đến từ đâu” - nhà lãnh đạo Ukraine lưu ý.

Trước đó, Ukraine từng phát tín hiệu có thể sẵn sàng từ bỏ mục tiêu gia nhập NATO để đổi lấy các bảo đảm an ninh vững chắc từ phương Tây.

“Chúng tôi đang thảo luận về các bảo đảm an ninh. Và trước khi thực hiện bất kỳ bước đi nào trên chiến trường, cả quân đội lẫn dân thường đều phải hiểu rõ các bảo đảm an ninh đó sẽ là gì. Điều này vô cùng quan trọng” - theo ông Zelensky.

Hiện vẫn chưa rõ Ukraine sẽ nhận được những bảo đảm an ninh cụ thể nào, cũng như những quốc gia nào sẽ tham gia cung cấp các bảo đảm đó.

Phát biểu trước quốc hội Hà Lan hôm 16-12, ông Zelensky cho biết Ukraine và châu Âu đang xây dựng một văn kiện có thể “chấm dứt cảnh giết chóc”, đồng thời nhấn mạnh rằng “mọi chi tiết đều quan trọng” và “mỗi chi tiết đều đại diện cho một sinh mạng con người”.

Nga chưa lên tiếng về các kết quả đạt được ở Berlin với lý do chưa được cung cấp các tài liệu liên quan cuộc gặp. Ngày 18-12, Tổng thống Putin nói rằng Nga không phủ nhận quyền được an ninh của bất kỳ ai, nhưng nhấn mạnh rằng những lời hứa đã được đưa ra phải được thực hiện, bao gồm cả việc NATO không mở rộng về phía đông, theo hãng thông tấn TASS.

Liệu hòa bình có thực sự “gần hơn bao giờ hết”?

Các chuyên gia tỏ ra hoài nghi về phát ngôn của Tổng thống Trump rằng thỏa thuận hòa bình đang gần hơn bao giờ hết.

“Ông Trump nhiều lần tuyên bố rằng một thỏa thuận hòa bình đã ở rất gần, nhưng không có được một thỏa thuận bền vững” - ông Keir Giles, chuyên gia về quân đội Nga tại viện nghiên cứu Chatham House (Anh), nói với Al Jazeera.

Bà Nathalie Tocci, chuyên gia về chính sách đối ngoại, cho rằng “khả năng đạt được một thoả thuận ngừng bắn vào thời điểm này là cực kỳ thấp”.

“Tôi nghĩ khả năng cao hơn nhiều là chúng ta sẽ tiếp tục sống trong bối cảnh chiến tranh kéo dài” - ông Tocci, Giám đốc Viện Nghiên cứu Quan hệ Quốc tế Istituto Affari Internazionali, nói với Al Jazeera. Bà cho rằng nguyên nhân là do các vấn đề về lãnh thổ và an ninh vẫn chưa được giải quyết.

Nga hiện kiểm soát gần 20% miền đông Ukraine và đang từng bước mở rộng vùng kiểm soát, trong bối cảnh quân đội Ukraine bị suy yếu do tình trạng đào ngũ và nguồn viện trợ quân sự ngày càng giảm.

“Có lẽ người Ukraine sẽ không tự nguyện rút khỏi những vùng lãnh thổ này, trừ khi đồng thời chứng kiến lực lượng Nga cũng rút lui ở phía bên kia” - bà Tocci nói với Al Jazeera.

Theo một cuộc khảo sát dư luận mới do Viện Xã hội học Quốc tế Kiev (KIIS) thực hiện và công bố ngày 15-12, có tới 75% người dân Ukraine phản đối một đề xuất hòa bình bao gồm việc rút lực lượng Ukraine khỏi Donbass, áp đặt các hạn chế quân sự và không đưa ra các bảo đảm an ninh cụ thể.

Chuyên gia Giles của Chatham House nói rằng hiện vẫn tồn tại các kênh đàm phán song song – một giữa Mỹ và Ukraine, và một giữa Ukraine với các nước châu Âu.

Ông nói thêm rằng chưa có bằng chứng rõ ràng cho thấy những nỗ lực này được phối hợp đầy đủ hay thống nhất về mặt chiến lược.

“Không có gì bảo đảm rằng bất cứ thỏa thuận nào đạt được sẽ được Nga chấp nhận, cũng như có cơ sở để tin rằng những thỏa thuận đó có thể thực thi” - ông Giles nói thêm.